Da li se Vučić sveti Erdoganu preko Crne Gore? Spontani bunt ili režirana operacija

Nedavni val nasilja u Crnoj Gori, usmjeren protiv turskog stanovništva, otvara duboka pitanja o stvarnim uzrocima i pozadini događaja koji su potresli ovu zemlju.Iako su se incidenti formalno desili nakon jednog uboda nožem, čitav niz okolnosti upućuje na to da iza erupcije mržnje ne stoji samo spontana reakcija građana, već mnogo šira, organizovana i politički motivisana kampanja, koja bi se mogla tumačiti i kao poruka Ankari, poslana iz Beograda, a potencijalno i iz Rusije.Sve je počelo 25. oktobra, kada je u podgoričkom naselju Zabjelo nožem ranjen jedan muškarac. Ubrzo je objavljeno da su osumnjičeni državljani Turske i Azerbejdžana.Iako motiv napada nikada nije jasno utvrđen, ta vijest bila je dovoljna da zapali bure baruta. Ulice su se ubrzo ispunile grupama mladića koji su uzvikivali “Ubij Turčina”, palili ugostiteljske objekte u turskom vlasništvu i razbijali automobile s turskim registracijama.Ono što je posebno zabrinjavajuće jeste da je nasilje izgledalo orkestrirano, a ne spontano. Na snimcima koji su kružili društvenim mrežama vidjele su se organizovane grupe s pripremljenim parolama, dok su se u istom trenutku u pojedinim medijima počele širiti priče o “turskoj opasnosti” i “stranim bandama”.Crnogorska policija, umjesto da odlučno zaštiti napadnute, privela je čak 45 turskih državljana, dok je premijer Milojko Spajić prvo najavio mogućnost ukidanja bezviznog režima s Turskom, mjeru koju mnogi vide kao simbolički ustupak najekstremnijim krugovima društva, a zatim se ta najava i ostvarila, odnosno Crna Gora je ukinula bezvizni režim s Turskom.Predsjednik Jakov Milatović pozvao je na smirenost i upozorio da “ne smije biti kolektivne krivice”, ali šteta je već bila učinjena. Poruka da se Turci mogu demonizirati, a država neće efikasno reagovati, odaslana je jasno.Mnogi smatraju da incident u Podgorici nije izolovan slučaj, već dio šire kampanje u kojoj se etnička netrpeljivost koristi za političke ciljeve. U društvu gdje živi oko 13.000 Turaka, pojedini prorusi i prosrpski mediji u Crnoj Gori proteklih mjeseci sistematski su širili narative o “turskoj kolonizaciji” i “novom osmanskom uticaju”.Takvi narativi, kako tvrde izvori bliski crnogorskoj bezbjednosnoj zajednici, a koje spominje crnogorski portal CdM, dolaze iz istih centara koji već godinama održavaju veze s Beogradom i njegovim obavještajnim strukturama. I dok su u Beogradu vlasti formalno šutjele, činjenica je da su incidenti u Crnoj Gori uslijedili nedugo nakon što su odnosi između predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i turskog lidera Recepa Tayyipa Erdoğana naglo zahladili.Vučić i Erdoğan su godinama gradili odnos temeljen na ekonomskim i infrastrukturnim projektima, vrijednim milijarde eura. Turske kompanije učestvovale su u obnovi puteva, ulaganjima u energetiku i turizam, a Beograd je Ankaru nazivao “ključnim faktorom stabilnosti”.Međutim, promjene su počele ove jeseni, kada je Turska potpisala novi sporazum o vojnoj saradnji s Kosovom, uključujući prodaju i donaciju borbenih dronova. Vučić je tada optužio Ankaru da “destabilizuje region” i “krši međunarodno pravo”.Bio je to otvoreni zaokret, od retorike prijateljstva ka otvorenom neprijateljstvu. Od tada, u nizu medija koji podržavaju Vučićev režim, počele su se pojavljivati teorije o “turskom prodoru” i “opasnosti od islamizacije Balkana”.Ove poruke ubrzo su našle svoj eho i u Crnoj Gori, gdje prosrpske strukture u vlasti i društvu tradicionalno reaguju na političke impulse iz Beograda.Poznavajući te činjenice sve ovo se može čitati kao sofisticirana forma geopolitičke poruke, osvete Ankari zbog naoružavanja Kosova. Po toj logici, Vučić koristi Crnu Goru kao proxy teren za demonstraciju moći, šaljući Erdoganu signal da Srbija ima instrumente destabilizacije u neposrednom susjedstvu.Crna Gora je, pritom, idealan poligon za takve operacije. Društvo je duboko podijeljeno, vlada Milojka Spajića je politički krhka i zavisi od stranaka koje su otvoreno prosrpske, a sigurnosne strukture su i dalje pod snažnim utjecajem kadrova koji su bliski Beogradu.Zato je i razumljivo što se u javnosti sve češće čuje teza da su incidenti u Podgorici pažljivo planirana “BIA operacija”, dizajnirana da proizvede politički strah, disciplinuje premijera Spajića i upozori ga šta se može desiti ako pokuša izbaciti Vučićeve partnere iz vlade.Upravo ta ranjivost crnogorske vlasti čini je pogodnom za manipulacije spolja. Inače, vladajuća koalicija u Crnoj Gori sastavljena je od partija s vrlo različitim interesima, uključujući one koje su pod direktnim utjecajem Beograda.I dok premijer Spajić insistira na evropskom putu, njegovi koalicioni partneri iz prosrpskih stranaka nerijetko sabotiraju prozapadne poteze vlade, istovremeno održavajući veze sa srbijanskim, ali i ruskim strukturama, što se posebno odnosi na Andriju Mandića, predsjednika Skupštine Crne Gore.U takvoj konstelaciji, svaka kriza, poput ove u Zabjelu, može biti iskorištena kao alat za ucjenu i pritisak.Da se Beograd sve više udaljava od Ankare, a približava Izraelu i njegovim autoritarnim saveznicima, postalo je očito još ranije. Dok optužuje Tursku za “destabilizaciju Balkana”, Srbija je u isto vrijeme bila među rijetkim evropskim državama koje su tokom genocida u Gazi nastavile prodavati oružje Izraelu.Vučić je u više navrata isticao da se ponosi trgovinom s Izraelom, zemljom koju naziva bratskom, iako je međunarodna zajednica upravo tu državu označila odgovornom za masovna ubistva civila.U tom kontekstu, napad na Tursku, bilo verbalni ili kroz orkestrirane kampanje netrpeljivosti, postaje dio šire strategije repozicioniranja Srbije u novom globalnom poretku, na strani autoritarnih saveznika.Zabrinjavajuće je da su se tokom nasilja u Podgorici čule parole koje podsjećaju na najmračnije momente evropske historije. Povici “Ubij Turčina” i napadi na imovinu ljudi samo zbog njihovog porijekla evociraju slike koje su Balkan već jednom skupo koštale.Reakcija vlasti je spora i nedovoljno odlučna. Umjesto jasne osude i zaštite žrtava, država je birala populističke mjere i retoriku “smirivanja tenzija”, što u praksi znači prešutno odobravanje mržnje.Ono što građane Crne Gore sada najviše plaši jeste pitanje, ako su nasilnici prošli gotovo bez posljedica, da li će sutra dobiti još više prostora?Ako se incidenti u Podgorici posmatraju u širem kontekstu, čini se da njihova poruka nadilazi same granice Crne Gore. Ona je usmjerena prema Ankari, ali i prema drugim centrima.Pokazuje da Beograd i dalje ima mehanizme da destabilizuje zemlje regiona kad god procijeni da mu to politički odgovara. U isto vrijeme, to je i upozorenje crnogorskoj vladi, ako se suprotstavi interesima Beograda, može očekivati medijske kampanje, institucionalne blokade ali i haos na ulicama.