Bh. penzioneri na dnu Evrope: Evropski žive, naši preživljavaju

Penzije su za milione starijih građana u Evropi jedini ili glavni izvor prihoda, ali dok jedni s njima mogu dostojanstveno živjeti, drugi jedva preživljavaju.

Podaci Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) i Eurostata razotkrivaju dramatične razlike među evropskim zemljama – razlike koje odražavaju dublje socijalne, ekonomske i političke nejednakosti. Na toj ljestvici, Bosna i Hercegovina je – nažalost – pri samom dnu.
Prema posljednjim dostupnim podacima, prosječna godišnja penzija u zemljama Evropske unije iznosi 16.138 eura, što odgovara mjesečnom iznosu od oko 1.345 eura. Međutim, ovaj prosjek zamagljuje stvarnu sliku jer su razlike među državama ogromne. U Luksemburgu se penzionerima godišnje isplati preko 31.000 eura, dok Island prednjači sa čak 35.959 eura. U Skandinaviji, Norveška i Danska bilježe iznose iznad 30.000 eura, dok Švedska (22.436 €) i Finska (21.085 €) takođe debelo nadmašuju evropski prosjek.

Nasuprot tome, zemlje istočne i jugoistočne Evrope imaju gotovo simbolične iznose. Bugarska sa 3.611 eura godišnje, Rumunija i Litvanija sličnih pokazatelja, te Albanija sa svega 1.648 eura, svjedoče o dubokoj socijalnoj nepravdi.
Bosna i Hercegovina, prema Eurostatu, godišnje po korisniku penzionog sistema izdvaja 3.041 euro. Mjesečno, to znači oko 253 eura. U praksi, taj iznos nije dovoljan za pokrivanje osnovnih životnih troškova – hrane, lijekova, grijanja i stanovanja. Usporedbe radi, i Srbija (3.468 €) i Crna Gora (3.962 €) stoje nešto bolje, iako ni one ne dostižu evropski minimum dostojanstva.

Penzioneri u BiH čine jednu od najugroženijih socijalnih kategorija. Prema statistici, više od 70 posto njihovih prihoda dolazi upravo iz penzija i socijalnih davanja. U mnogim domaćinstvima ta sredstva predstavljaju jedini prihod. Ipak, institucionalna podrška je slaba, a inflacija dodatno nagriza već skromne iznose.
I u najrazvijenijim državama EU, penzioni sistemi su pod pritiskom. Životni vijek se produžava, natalitet opada, a broj radno aktivnih sve je manji u odnosu na broj penzionera. Od 2019. godine, u EU raste broj starijih osoba koje su u riziku od siromaštva. Samo 2022. godine, oko 18,5 miliona ljudi starijih od 65 godina bilo je u tom statusu.

Spolna nejednakost dodatno produbljuje problem – žene u prosjeku primaju 26,1% niže penzije od muškaraca, a više od 5% njih uopšte ne ostvaruje pravo na penziju. Razlozi leže u kraćem radnom vijeku, nižim platama i neplaćenom radu u porodici.
Brojne zemlje pokušale su da “spase” penzioni sistem podizanjem starosne granice za odlazak u penziju. Međutim, efekti su ograničeni. Njemačka sada razmatra novi pristup – tzv. “penzije za bebe”, gdje bi svakom novorođenčetu država uložila 10.000 eura u investicione fondove, koji bi tokom 65 godina mogli narasti i do 165.000 eura. Ambiciozno, ali daleko od realnosti za zemlje kao što je BiH, gdje su osnovni penzioni fondovi već prenapregnuti.

Postavlja se ključno pitanje: kuda ide penzioni sistem Bosne i Hercegovine? Dok Evropa razmatra futurističke modele, domaće vlasti ne uspijevaju riješiti ni osnovne izazove – poput neredovne isplate penzija, nejednakosti među entitetima i nepostojanja jasne strategije za dugoročno održiv sistem.

Bez ozbiljnih reformi, ekonomske stabilnosti i političke volje, penzije u BiH će i dalje ostati statistički rep Evrope – a stariji građani prepušteni samima sebi u borbi za preživljavanje.