Bogati i siromašni kantoni: Ko je kriv za velike razlike u FBiH

Kanton Sarajevo je “zabetoniran“ na prvoj poziciji kao najbogatija regija ne samo u FBiH, već u čitavoj BiH. Ostali kantoni kaskaju za glavnim gradom, kako u pogledu zaposlenosti tako i u nivou prosječnih neto plaća te nizu drugih parametara:

Izvor: Federalni zavod za statistiku

Jedno od objašnjenja je i u sistemu raspodjele poreskih prihoda. Značajan dio budžetskog novca kantona u FBiH je iz sredstava prikupljenih od strane Uprave za indirektno oporezivanje. Ovaj novac se prikuplja na jednom računu na nivou države nakon čega se raspodjeljuje entitetima od čega Federaciji BiH pripadnu oko dvije trećine, a RS-u trećina.

Iznos budžeta i zdravstvo

Od novca koji pripadne FBiH, malo više od pola ide kantonima, a u izračun postotka raspodjele novca uzimaju se u obzir broj stanovnika (57 posto), broj osnovnih (24 posto) i srednjih škola (13 posto) te geografska veličina kantona (6 posto). Nakon toga se u obzir uzmu i posebni koeficijenti koji za siromašnije kantone poput Kantona 10 iznose 1.1 a za BPK 1.8.

Sarajevo se u tom slučaju izdvaja. Kao najbogatijoj regiji države i glavnom gradu njegov dio od indirektnih poreza se množi sa koeficijentom 2. Predstavnici drugih kantona godinama spore ovaj sistem. Primjera radi, u 2013. je Kanton Sarajevo primio oko 360 miliona KM od indirektnih poreza, dok je Tuzlanski Kanton, sa većim brojem stanovnika i većom teritorijom kao i većim brojem učenika u osnovnoj školi primio tek 188 miliona KM. Rezultat je da na Kanton Sarajevo, koje čini 18,5 posto stanovništva FBiH, otpada oko 34 posto zbirne budžetske potrošnje svih kantona, pokazala je tako ESI-ja.

 

Izvor: ESI

S druge strane, razlike između kantona su često najmanje bitne u segmentu plaća jer čemu novac ako se građani ne mogu liječiti na kvalitetan način. U FBiH zdravstvo je većinom u nadležnosti kantona čiji građani moraju zdravstvenu njegu primati u kantonu u kojem i žive. Odlazak na liječenje u druge kantone je pokriven od strane zdravstvenog osiguranja ako se ne može primiti odgovarajući tretman u kantonu u kojem žive. Zdravstvo se financira novcem iz fondova koji se pune kroz doprinose na plaće tako da kantoni sa većom stopom zaposlenosti i većim plaćama se nalaze u boljem položaju. U takvom slučaju opet dolazi do raslojavanja kantona, a što je vidljivo iz sljedeće tabele sa podacima o ukupnom budžetu za zdravstvo u kantonima kao i o iznosu novca po glavi građana sa zdravstvenim osiguranjem.

Izvor: ESI

Zdravstveni sektor je jedan od ključnih aspekata javnih usluga i građani prema kvaliteti ili nekvaliteti istog ocjenjuju kompletno stanje društva. Građanima Srednjobosanskog kantona zasigurno ne godi činjenica da im je dostupno duplo manje novca za zdravstvene usluge nego građanima Kantona Sarajevo. Ali ipak kvaliteta zdravstvenih usluga ne ovisi ipak isključivo o raspodjeli prihoda od indirektnih poreza.

Djela umjesto floskula

Iako su rasprave o razlikama između kantona do sada većinom išle u pravcu dokazivanja ko ima više prava na novac od indirektnih poreza, čitav niz je pitanja o kojima bi građani trebali raspravljati i po njima ocjenjivati političare jer nedostatak sredstava ne predstavlja prepreku kvalitetnijem radu u okviru postojećih resursa. Sistem socijalne zaštite, niska produktivnost u poljoprivredi, zagađenost, visoka stopa sudara sa smrtnim ishodom ili kvalitet obrazovanja samo su djelić pitanja na kojima kantoni mogu raditi.

Uzmimo za primjer i odnos osoba koje sjede u kantonalnim skupštinama prema poslu ali i njihova primanja koja sami odrede. U Skupštini SBK zastupnici koji nisu u profesionalnom statusu primaju mjesečnu naknadu od 500 KM plus 50 KM po sjednici skupštine ili komisije, što na godišnjem nivou daje finu sumu od 8.000 KM. S druge strane, zastupnici u Skupštini USK koji nisu u profesionalnom odnosu mjesečno prime 1.800 KM naknade plus 145 KM za sjednicu skupštine ili komisije kojoj prisustvuju što na godišnjem nivou znači da zarade oko 26.000 KM.

Zastupnici koji su u profesionalnom odnosu u Skupštini USK primaju plaću od oko 2.700 KM, dok u Skupštini KS primaju 2.400 KM, u Skupštini SBK 1.700 KM, a u TK “tek“ 1.320 KM.

Da li se političari iz kantona poput USK i SBK koji se vode među najnerazvijenijim solidarišu i djelima sa svojim građanima izuzetno je upitno.

Ono što je jasno je da se raslojavanje BiH prvo na ekonomski aktivniju FBiH u odnosu na RS, sada dešava i u samoj FBiH između kantona. Umjesto ispraznih floskula i predizbornih i postizbornih kalkulacija političari moraju posvetiti ozbiljnom radu i diskusijama koje zahtijevaju konkretne brojke i djela. Građani ih na to moraju natjerati kroz izbore te nagrađivanje stranaka koje nude konkretne mjere kako da poprave zdravstvo, unaprijede školstvo, poprave puteve i poboljšaju sigurnost na cestama.

Sve dok se javnost, građani i političari bave klišeima i stereotipima o BiH neće se moći aktivnije raspravljati o pravim problemima koji stoje na putu razvoja. Više o stereotipima kojima robuje javnost u BiH, ali i međunarodni zvaničnici, pročitajte u članku “Eksperiment s vinom i politika u BiH: Kako smo postali žrtve stereotipa o vlastitoj nemoći“.