Bosna i Hercegovina je tradicionalno iseljenička zemlja

Inicijator i rukovodilac projekta te idejni tvorac i urednik studije čije dijelove feljtoniziramo je akademik dr. Muris Čičić. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine institucionalno je provela ovaj interdisciplinarni projekat, a participirali su eksperti iz više naučnih disciplina Univerziteta u Sarajevu, uključujući ekonomsku, pravnu i sociološku oblast. Autori su akademik dr. Muris Čičić, prof. dr. Adnan Efendić, doc. dr. Mirza Emirhafizović, prof. dr. Melika Husić-Mehmedović, akademik dr. Miloš Trifković i doc. dr. Lejla Turulja. Vlada Federacije BiH je inicirala i podržala izradu Studije, čiji je izdavač ANUBiH.

Aktualnu demografsku sliku Bosne i Hercegovine nije moguće razmatrati neovisno o kontekstualnim odrednicama populacijskih procesa (natalitet, mortalitet i migracije) tokom dužeg razdoblja. Da bi se dobila jasnija predstava o kvantitativnom aspektu razvoja stanovništva, u nastavku se daje tabelarni prikaz promjena u njegovoj brojnosti prema popisima provedenim poslije Drugog svjetskog rata.

Demografski pad

Fokusiramo li se na posljednju kolonu u Tabeli 1, primijetit ćemo da je sredinom prošlog stoljeća rast stanovništva bio iznad 2%, nakon čega su uslijedile decenije stalnog usporavanja tempa njegovog porasta. U međupopisnom razdoblju 1981-1991. prosječna godišnja stopa rasta već je pala ispod 1%. Neposredno nakon Drugog svjetskog rata Bosna i Hercegovina se još nalazila u početnom stadiju demografske tranzicije, koji su karakterizirale visoke stope nataliteta i znatno niže stope mortaliteta, rezultirajući vrlo visokim stopama prirodnog prirasta. Iz takvog međuodnosa svih sastavnica ukupnog kretanja stanovništva proizlazio je njegov dinamičan rast (Emirhafizović i Zolić, 2017).

Stalno smanjenje broja stanovnika u narednim decenijama uzrokovano je ubrzanom tranzicijom nataliteta, koja je dodatno generirana migracijama izvan Bosne i Hercegovine. Modernizacijski procesi i dinamične socijetalne promjene od sredine prošlog stoljeća, kao što su industrijalizacija, urbanizacija, ruralni egzodus, ekspanzija obrazovanje, masovni(ji) angažman žena na tržištu rada, uzlazna društvena mobilnost itd, utjecale su, posredstvom strukturnih preobrazbi stanovništva, na stvaranje drugačijih uvjeta njegove reprodukcije. Usto, veliki pomaci u suzbijanju smrtnosti dojenčadi također su snažno utjecali na modificiranje reproduktivnog ponašanja parova kao reakcija na veću vjerovatnoću preživljavanja novorođenčadi (Grebo, 1975). Urbanizacija i deruralizacija postupno su izazvale premještanje težišta reprodukcije sa sela u gradski tip naselja, što implicira niže norme rađanja (Emirhafizović, 2018). Shodno tome, iako je velika baby-boom generacija zaslužna za kasniji nastavak rasta stanovništva (demografski momentum), tempo je bio usporeniji.

Prema posljednjem popisu stanovništva provedenom 2013. godine, broj stanovnika (stalnih rezidenata) iznosio je 3.531.159, što je za skoro 20% manje u odnosu na brojčano stanje ustanovljeno popisom iz 1991. godine. Ne samo da je smanjen broj stanovnika već su i njegova kvalitativna obilježja značajno drugačija u usporedbi s predratnim periodom.

Iako se koncepcije tih dvaju popisa razlikuju, ovakav demografski pad bio je očekivan, uzimajući u obzir destruktivne posljedice rata (1992-1995) i socioekonomsku krizu koja je uslijedila u poratnom periodu. Faktori imanentni ratu, kao što su visoka smrtnost stanovništva (direktni ljudski gubici uslijed ubijanja ili pogibije), migracije, uglavnom prisilnog karaktera, izbjeglištvo te nemogućnost realiziranja fertilitetnih aspiracija u nenormalnim okolnostima, imat će dugoročne reperkusije na populacijske procese. Treba naglasiti da se visok postotak izbjeglih osoba po završetku rata nije vratio u domovinu, čime je bioreprodukcijski kapacitet stanovništva uveliko reduciran. S druge strane, i društveno-ekonomska tranzicija u značajnoj je mjeri pospješila pojavu negativnih demografskih trendova, koji se očituju u denatalitetu i nastavku iseljavanja iz zemlje.

MojaBiH/Oslobođenje