Ekonomsko čudo Evrope: Donedavno ih smatrali siromašnima, uskoro će prestići Japan

Prema najnovijim podacima Svjetske banke, Poljska je po BDP-u po stanovniku, prilagođenom za kupovnu moć, dostigla Japan i sada je na putu da ga prestigne. Poljski BDP po glavi stanovnika iznosi 49.464 dolara, dok Japan bilježi 50.206 dolara. Za poređenje, Ujedinjeno Kraljevstvo ima 58.906 dolara. Ta brojka pokazuje koliko se poljska ekonomija transformisala u posljednja dva desetljeća.

Prije dvadeset godina Poljska je imala svega 48 posto prosječnog BDP-a Evropske unije po stanovniku. Danas je ta brojka porasla na 82 posto i izjednačila se s Portugalom. Ekonomija Poljske se udvostručila u posljednjih 20 godina, sa rastom koji je bio brži od svih susjeda u srednjoj Evropi i dvostruko veći od prosjeka OECD-a, piše Index.hr.

Nezaposlenost ispod prosjeka EU

Prosječni godišnji rast poljskog BDP-a od 1996. do 2024. iznosio je 3,88 posto, sa rekordnih 7,1 posto u 2007. godini. U istom periodu, stopa nezaposlenosti je pala s preko 20 posto na svega 2,6 posto – znatno ispod prosjeka EU (5,8 posto) i eurozone (6,2 posto). Očekuje se da će u 2025. rast iznositi 3,4 posto, potaknut reformama i investicijama koje dolaze iz evropskih fondova.

Ekonomski uspjeh Poljske jedan je od najimpresivnijih u Evropi u posljednjih 30 godina. Od siromašne postsocijalističke države koja je devedesetih prolazila kroz tešku tranziciju, Poljska je postala jedna od najdinamičnijih ekonomija EU.

Sve je počelo sa Solidarnosću i “šok terapijom”

Kada je Poljska prešla na višepartijski sistem i odbacila socijalistički ekonomski model, ostvaren je ogroman napredak. Pod vođstvom sindikata Solidarnost, koji je prerastao u politički pokret i stranku, te uz liderstvo nobelovca Lecha Wałęse, uspostavljena je višepartijska kapitalistička Poljska.

Već 1989. godine predstavljen je plan za tzv. “šok terapiju” – set ekonomskih mjera koje su trebale izazvati brzu tranziciju iz socijalizma u kapitalizam. Plan je dobio ime po tadašnjem ministru finansija Leszeku Balcerowiczu.

Dozvoljen je bankrot neefikasnih državnih firmi, zabranjeno je finansiranje budžetskog deficita štampanjem novca, ukinuti su povlašteni krediti za državne firme, a kamatne stope su usklađene s inflacijom.

Zabranjeno je povećanje plata iznad nivoa inflacije, koja je tada bila iznad 200 posto. Stranim investitorima je omogućeno ulaganje u Poljsku i slobodno prebacivanje profita u inostranstvo. Nacionalna valuta je postala slobodno konvertibilna. Pomogle su i zapadne finansijske institucije – MMF i Svjetska banka.

Prve dvije godine nakon “šok terapije” obilježila je velika kriza, ali je već 1992. godine zabilježen rast BDP-a. Do 1995. Poljska se vratila na ekonomski nivo prije reformi. Od tada ekonomija raste brže od većine zapadnoevropskih država, a 2003. Poljska ulazi u EU.

Jedina članica EU koja je izbjegla krizu 2008.

Poljska je jedina članica EU koja nije ušla u recesiju tokom globalne krize 2008. godine. BDP po stanovniku, prilagođen za razliku u cijenama, 1995. je iznosio trećinu njemačkog, a 2021. već dvije trećine.

Danas je Poljska nezaobilazan dio evropske ekonomije i rastuća industrijska sila. Dok udio industrijskih radnika u EU (uključujući građevinu) opada – sa 34% u 1991. na 25% u 2019.

Poljska je uspjela očuvati industriju. Ima čak veći udio industrijskih radnika od Kine.

Poljski izvoz nije fokusiran na jednu granu – elektronika čini oko 10%, mašine i uređaji 15%, proizvodi od metala 10%, farmaceutski proizvodi 5%, plastika 7%, dok automobili, autobusi, brodovi i ostala vozila čine još 10%. Struktura izvoza je vrlo raznolika, što doprinosi otpornosti na spoljne šokove.

Ogromne investicije i stabilna poslovna klima

Ulazak u EU 2004., stabilna monetarna politika, reforme i evropski fondovi ključni su faktori rasta. Poljska je povukla 170 milijardi eura neto iz evropskih fondova – više od 2% BDP-a godišnje.

Povoljna poslovna klima, niska cijena rada i politička stabilnost dodatno su privukli strane investitore. Prema UNCTAD-u, Poljska je 2021. privukla rekordnih 24,8 milijardi dolara stranih investicija – 83% više nego 2020.

Veterinar Oliwier Teodorowski iz Katowica primjer je uspjeha. Porodična klinika se proširila na tri ustanove, uključujući jednu u Varšavi.

“Bez evropskog novca to ne bi bilo moguće – dobili smo devet grantova u vrijednosti 10 miliona eura”, kaže. Uz 3D štampače, sada precizno planiraju neurohirurške operacije na kućnim ljubimcima – klijenti dolaze iz Njemačke i Velike Britanije.

Glavne prednosti Poljske su: strateški položaj, veliko i obrazovano stanovništvo, stabilne javne finansije i otvoreno tržište. Ima 37 bilateralnih trgovinskih i investicijskih sporazuma s državama kao što su Iran, Bangladeš, Čile, Argentina i Kanada.

Blizina Njemačke i centarni položaj u Evropi omogućavaju efikasnu distribuciju robe na ogromno tržište. Javni dug Poljske je ispod 50% BDP-a, a domaćinstva su manje zadužena nego u većini zemalja EU.

Najčešće prepreke za strane investitore su spora birokratija i niska mobilnost radne snage.

Japan stagnira

Nakon decenija brzog rasta koji je kulminirao osamdesetih, Japan je ušao u “izgubljene decenije” – period niskog rasta, deflacije i demografskih problema. Starije osobe čine gotovo 30% stanovništva, a radna snaga se smanjuje.

Uprkos tehnološkom napretku, japanski BDP raste sporo, inflacija je dugo bila preniska, a kamate gotovo nulte. Realna kupovna moć stagnira, a životni standard pada.

Problemi uključuju: starenje stanovništva, manjak radne snage, nisku inflaciju, slabu produktivnost, zatvorenu imigracionu politiku i najveći javni dug među razvijenim zemljama.

Poljska – ekonomski ravnopravna velikanima

Za razliku od Japana, Poljska je uz podršku SAD-a, EU i vlastitih reformi postala ključni faktor evropske sigurnosne i energetske politike. Blizina Ukrajine i partnerstvo sa Zapadom povećali su njenu stratešku važnost.

Poljska ima jednu od najravnomjernijih raspodjela dohotka u Evropi – Gini koeficijent 30,5 (bolje od Japana 32,1, UK 35,6 i SAD-a 41,4).

Zemlja koja je devedesetih bila simbol postsocijalističke tranzicije, danas je ekonomski ravnopravna članicama G7. Poljska nije samo sustigla Japan – postala je i uzor kako se reformama, fondovima i podrškom može potpuno transformisati ekonomija.