Kako se u BiH i tokom najveće krize javnim nabavkama lovi u mutnom

U doba trećeg vala pandemije koronavirusa, koja svakodnevno odnosi mnogo života u BiH, sve je više i lova u mutnom, a što se najbolje vidi u oblasti javnih nabavki. Institucije i javna preduzeća na svim nivoima vlasti u proteklom period objavljuju mnoštvo javnih nabavki putem direktnih sporazuma, koji je najmanje transparentan vid nabavke. Ali, i ne samo to.

U BiH ima više od 2.400 ugovornih organa, a uočeno je kako niz institucija i javnih preduzeća uopće ne objavljuje plan javnih nabavki i na taj način krše član 17. stav (2) Zakona o javnim nabavkama. Osim toga, na tendere se često javlja samo jedan ponuđač, a prečesto dolazi i do “cjepkanja javnih nabavki” itd.

Pratimotendere.ba, specijalizirani portal za monitoring javnih nabavki u proteklom periodu je utvrdio da je niz nabavki s visokim rizikom u fazi planiranja.

Tako je naprimjer i Centar za uklanjanje mina u BiH (BH MAC) dobio crvene zastavice za čak 20 nabavki u posljednjem kvartalu 2020. BH Mac je naime metodom “cjepkanja nabavki” raspisao tendere za itisone, kompjuterski materijal, kablove za prenos podataka, servisiranje GPS uređaja, ugradnju klima uređaja, nabavku knjige putnih naloga, zaštitnih maski, šarafa, montaže telefonske centrale sl.

Riječ je o javnim nabavkama nakon kojih su uglavnom sklopljeni direktni sporazumi. BH MAC u 2020. godini nikako nije objavio Plan javnih nabavki čime je prekršen član 17. Stav 2 Zakona o javnim nabavkama. Također ni u 2021. nije objavljen nikakav planski dokument.

Kada su u pitanju navedenih 20 nabavki koje su nastale iz posljednjeg kvartala 2020. godine, BH MAC je tek 5. marta ove godine za njih objavio Obrazac realizacije ugovora.

Obratili smo se BH MAC-u službenim putem s pitanjem zašto im je trebalo više od dva mjeseca da objave Obrazac realizacije ugovora za posljednji kvartal 2020. godine. Također, u upitu smo postavili i pitanje zašto ne objavljuju Plan javnih nabavki i druge planske dokumente. No, do objave ovog teksta još uvijek nismo dobili odgovore.

Inače, kada je riječ o neobjavljivanju Plana nabavki na web stranici, Zakon o javnim nabavkama je u članu 116. stav (2) tačka f) definisao:

– Novčanom kaznom u iznosu od 1.500,00 do 15.000,00 KM kaznit će se za prekršaj ugovorni organ ako ne donese plan nabavki i ne objavi ga na webstranici ugovornog organa.

Takođe, član 116. stav (3), kaže:

-Novčanom kaznom u iznosu od 300,00 do 3.000,00 KM kaznit će se odgovorno lice u ugovornom organu za prekršaj iz stava (2) ovog člana.

Slobodan Golubović, urednik portala Pratimotendere.ba, kaže za Fokus.ba da su monitoringom planiranja javnih nabavki u 2020. godini, na uzorku od 100 ugovornih organa sa svih nivoa vlasti u BiH, utvrdili da su 23 ugovorna organa prekršila Zakon o javnim nabavkama (ZJN) jer nisu objavili Plan nabavki, 38 ih nije bilo transparentno u pogledu objave Privremenog plana, izmjena i dopuna plana, kao i posebnih odluka, a 52 ih nisu planirali postupke čija je vrijednost niža od 50.000 KM bez PDV-a.

Inače, ovo su institucije ili javna preduzeća koja nisu objavili plan javnih nabavki: Sarajevoputevi, Parlament FBiH, Ustavni sud FBiH (dokument se nalazi na web stranici, ali je nedostupan), Studentski centar sveučilišta u Mostaru, MUP Kantona 10, Vlada PK, Služba za zajedničke poslove Zeničko-dobojskog kantona, MUP Unsko-sanskog kantona, Aquana Banja Luka, Vodovod Gradiška, Aerodrom Mostar, Grad Goražde, Opština Laktaši, JKP Radnik Zavidovići, Opština Vitez, Opština Kozarska Dubica, JKP Komus Gračanica (web stranica u pripremi), JKP Standard Konjic, Opština Teslić, Opština Mrkonjić Grad i Opština Derventa (dokumenti na web stranici se ne mogu otvoriti).

– Na osnovu dosadašnjih rezultata monitoringa, možemo napraviti selekciju više propusta koji su uočeni po fazama postupka. U fazi planiranja nabavki jasno je da je jedan od osnovnih problema to što se planovi nabavki uopšte javno ne objavljuju, drugi problem je u tome da je plan objavljen ali se nabavka ne nalazi u njemu, ili ako se nabavka nalazi u planu onda se ne provodi u planiranom periodu i td. U fazi pripremanja tenderske dokumentacije je još šira lepeza propusta, a mi smo uočili da ugovorni organi najčešće propisuju diskriminatorne uslove kvalifikacije za ponuđače ili prilagođavaju tehničku specifikaciju određenim ponuđačima/proizvođačima i na taj način diskriminišu druge. Kod faze evaluacije ponuda uočava se da se na tender javlja samo jedan ponuđač, te da je cijena izabrane ponude neprirodno niska, visoka ili identična kao procijenjena – kaže Golubović.

Fazu ugovaranja, dodaje on, karakteriše to da se ugovorene cijene, količine i rokovi razlikuju od onih koji su definisani u tenderskoj dokumentaciji.

– Kada je u pitanju faza realizacije ugovora, mi smo za sada u mogućnosti da pratimo samo to da li ugovorni organi vode evidenciju o realizaciji ugovora putem Obrasca/Forme za praćenje realizacije ugovora i možemo konstatovati da većina ugovornih organa uopšte nema ili ne objavljuje na svojim web stranicama pomenuti obrazac – ističe Golubović.

Institut zа јаvnо zdrаvstvо Rеpublikе Srpskе koja predstavlja ključnu јаvnu zdrаvstvеnu ustаnоvа zа оblаst јаvnоg zdrаvstvа, a posebno u periodu pandemije, jedna je od onih institucija u BiH sa najviše rizičnih i netransparentnih javnih nabavki, zbog čega od analitikog tima portala Pratimotendere.ba redovno dobiva „crvene zastavice“.

– Institut za javno zdravstvo RS je u stvari postao ”Institut za izvlačenje javnog novca u privatne džepove”. Naime, cijelu 2020. godinu javne nabavke ove institucije karakteriše tzv. cjepkanje nabavki na direktne sporazume. Do sada smo analizirali ukupno 225 direktnih sporazuma čija je ukupna vrijednost oko 300.000 KM, a nigdje nije naznačeno šta je predmet tih nabavki jer je to vjerovatno skriveno u knjigama ulaznih faktura Instituta. Ovo je moguće iz najmanje dva razloga. Prvi je to što su prekršajne sankcije predviđene Zakonom o javnim nabavkama zanemarljive u odnosu na korist koja se može ostvariti, a drugi je izbjegavanje organa formalne socijalne kontrole da procesuiraju krivična djela koja su povezana sa javnim nabavkama – zaključuje Golubović.