Medicinska dostignuća: Kako do tačne dijagnoze

Medicinska radiologija grana je medicine koje se uobičajeno sjetimo tek u kontekstu zloćudnih bolesti. S druge strane, spominjanje riječi zračenje budi nam negativne asocijacije, uglavnom povezane s njenim štetnim djelovanjem na organizam. No, ova grana medicine svakako zaslužuje posebnu pažnju jer svakodnevno spašava nebrojene živote. 

Radiologija je, pojednostavljeno objašnjeno, nauka o zračenju, a njena se povijest počela pisati upravo 8. decembra davne 1895., kada je Wilhelm Conrad Röntgen otkrio i opisao X-zrake koje danas znamo kao rendgensko zračenje. Istina je da se tek napretkom tehnologije radiologija počela intenzivno razvijati, a njene mogućnosti iz godine u godinu rastu. Tako se, među ostalim, razvila i digitalna radiologija koja omogućava kvalitetnije snimke koje se bilježe u obliku digitalnog zapisa u računaru i koje se kasnije mogu dodatno obrađivati – uvećavati, zacrnjivati i slično. Digitalna klasična radiologija omogućuje bržu akviziciju snimke te je dovela do većeg protoka pregleda, a pažljivom upotrebom i do smanjenja doza zračenja. Razvitak radiologije nije slijedio samo Röntgenov pronalazak, nego se granao i putem drugih tehnologija – ultrazvučnom dijagnostikom i magnetnom rezonancom.

U skladu s tim promjenama naglo se povećao interes mladih ljekara za specijalizacije i subspecijalizacije u području kliničke radiologije. Ne smijemo zaboraviti ni radiološke tehnologe koji igraju važnu ulogu u dobivanju slikovnih informacija, pravilnoj pripremi bolesnika i ispravnoj manipulaciji radiološkim uređajima. A svi radnici radioloških odjela i zavoda uvijek vode brigu da kvalitetnu snimku dobiju upotrebom što manje doze zračenja vodeći se principom ALARA (as low as reasonable possible).

Od RTG-a do MR-a

Govoreći o dijagnostičkoj radiologiji, ona danas, osim rendgenskog zračenja, koristi i ultrazvučne valove i radiovalove u magnetnom polju, a fuzijom s nuklearnom medicinom oslikava i nakupljanje radioaktivnih izotopa. Stoga u klasičnoj radiografiji, osim RTG snimaka, imamo i posebne snimke poput mamografije, tomosinteze, kompjutorizirane tomografije, ali i ultrazvučne preglede i magnetnu rezonancu. Na temelju snimki dobivenih tim pretragama radiolog može postaviti (potvrditi) tačnu dijagnozu ili pratiti kako tijelo reagira na neku metodu liječenja. U saradnji sa specijalistima nuklearne medicine analiziraju se pretrage koje spajaju ove dvije specijalnosti: PET CT i PET MR. 

Rendgensko snimanje, RTG – riječ je o najčešćoj pretrazi u radiološkoj dijagnostici. Pretraga je bezbolna, a njome se snimaju određeni dijelovi tijela, pri čemu se najčešće analiziraju pluća i koštano-zglobni sistem. Uređaji koji se danas koriste pružaju vrlo precizne slike, a doza zračenja je znatno smanjena u odnosu na prijašnju tehnologiju.

Mamografija – posebna vrsta RTG snimke koja se radi na posebnom uređaju koji ima precizan prikaz tkiva dojke uz što manje zračenje kako bi se izbjegao kancerogeni učinak X-zraka. Pretraga je jednostavna, neinvazivna i brza, doze radijacije vrlo su male, a služi ranom otkrivanju najčešće maligne bolesti žena – karcinoma dojke.

Tomosinteza, CBCT (Cone Beam CT) – napredna vrsta digitalne radiografije, gdje rendgenska cijev kratko rotira oko željenog dijela tijela i može prikazati slojeve tkiva – neka vrsta pojednostavljenog CT uređaja. Najviše se koristi za snimanje dojki i u dentalnoj radiografiji.

Riječ je o najčešćoj pretrazi u radiološkoj dijagnostici

Kompjutorizirana tomografija, CT – i u ovom slučaju koristi se ionizirajuće rendgensko zračenje – rendgenska se cijev vrti 360 stepeni oko željenog dijela tijela, posebni detektori bilježe to zračenje te se u računaru rekonstruiraju snimana tkiva. Tako se dobiva detaljan prikaz organizma uz moguće trodimenzionalne rekonstrukcije unutrašnjih organa. Snimanje je bezbolno i vrlo brzo na modernim uređajima, ali doze zračenja kod CT pretraga su najviše, stoga pažljivo treba procijeniti potrebu za ovom pretragom, naročito kod mladih bolesnika.

Ultrazvučni pregled, UZV – za snimanje se ne koriste rendgenske zrake nego zvučni valovi visoke frekvencije. Riječ je o neinvazivnoj, bezbolnoj pretrazi, no u ovom slučaju nema rizika od zračenja niti su poznate nuspojave. Ultrazvukom najčešće prikazujemo meka tkiva: limfne čvorove, unutrašnje parenhimne organe, mišiće, žlijezde, krvne žile, dojke i slično. Napretkom ultrazvučnih uređaja razvila se pretraga obojenim Dopplerom (Colour Doppler Imaging) gdje se prikazuje i mjeri protok krvi krvnim žilama.

Magnetska rezonanca, MR – pretraga koja ne koristi rendgensko zračenje nego mjeri smjer protona u jakom magnetnom polju nakon pobuđenja radiofrekventnim valovima. To je neinvazivna, bezbolna pretraga koja omogućuje vrlo kvalitetan prikaz mekih tkiva, organa i organskih sistema. Iako napredna, ova tehnologija je manje dostupna i znatno skuplja od prethodnih, a klaustrofobične osobe je ne podnose jer se odvija u zatvorenoj cijevi (gantry) te je vrlo bučna. MR pretrage su znatno dugotrajnije od CT i RTG snimanja te su manje pogodne za nesaradljive bolesnike.

Invazivna dijagnostika – podrazumijeva uzimanje uzoraka tekućine ili tkiva pod kontrolom bilo koje od navedenih metoda, primjer su ultrazvukom navođena punkcija ili CT-om navođena biopsija. Tako dobiveni uzorci daju se citologu ili patologu na analizu te omogućavaju znatno precizniju dijagnostiku, bez hirurškog zahvata.

Intervencijska radiologija – liječenje pod kontrolom radioloških metoda, najčešće su to vaskularne intervencije (širenje arterija pod kontrolom X-zraka, skleroza proširenih vena pod kontrolom ultrazvuka), ali i liječenje probavnog trakta (ERCP – vađenje kamenaca pod kontrolom X-zraka, ugradnja proširnika – stenta – u jednjak sužen zbog maligne bolesti) i drugih organskih sistema.

PET CT i PET MR – riječ je o pretrazi koja spaja dvije specijalnosti – radiologiju i nuklearnu medicinu. Ona ne pruža samo preciznu radiološku 3D sliku snimanog područja tijela nego i prikaz nakupljanja radiofarmaka aktivnih ćelija – najčešće zloćudnih tumora, što olakšava praćenje liječenja bolesnika s malignim bolestima. CT i MR nam daju uvid u anatomiju tkiva, a PET u njegovu aktivnost.

Digitalna radiologija

Napretkom tehnologije radiologija se počela intenzivno razvijati, a njene mogućnosti iz godine u godinu rastu. Tako se, među ostalim, razvila i digitalna radiologija, koja omogućava kvalitetnije snimke koje se bilježe u obliku digitalnog zapisa u računaru i koje se kasnije mogu dodatno obrađivati – uvećavati, zacrnjivati i slično.

Avaz