Na godišnjicu Dejtona prisjećamo se kako je rat u BiH izgledao u američkim filmovima

Najsretniji dan u novijoj bosanskohercegovačkoj historiji dogodio se prije tačno 25 godina, kada je u Parizu potpisan Dejtonski sporazum. Nakon mira, koji je ozvaničen ovim dokumentom, dočekali smo i niz filmova koji su se bavili krvavim ratom, odnosno agresijom na BiH.

Prema službenim podacima, rat u BiH je za sobom ostavio približno sto hiljada mrtvih i dva miliona raseljenih ljudi, što nikome nije donijelo ništa dobro, osim što su strahote poslužile kao savršen dekor za filmske priče, posebno one koje su upravo u tim jezivim okolnostima pronašle priliku za “jahanje” na američkom heroizmu.

Mapa Bosne i Hercegovine je prekrojena u američkoj zračnoj bazi Wright Petterson u blizini gradića Dejton, a uskoro su se u istoj državi počeli pisati ratni filmovi “o nama”.

Vrijednost tih filmova svodila se uglavnom na ideju da se na globalnom nivou, uz pomoć velikih glumačkih zvijezda, pokaže istina o tome šta se događalo u BiH, dok su priče rezultirale neuvjerljivim zapletima i loše motiviranim karakterima, koji uglavnom nisu imali dodirnih tačaka sa stvarnošću.

Iste godine kada je potpisan Dejtonski sporazum, tačnije u junu 1995., srpske snage su kod Mrkonjić Grada oborile avion NATO-a, u kojem je bio borbeni pilot Scott O’Grady. Nekoliko dana je Amerikanac preživljavao po bosanskim vrletima, s licem namazanim blatom, jedući lišće i mrave prije nego li su ga spasili saborci. Taj događaj je inspirisao film “Behind Enemy Lines”, snimljen 2001. godine (iste godine kad i “Ničija zemlja”), koji se toliko slagao sa željenom percepcijom američke vojne nadmoći da mu je za snimanje ustupljen i nosač aviona u vlasništvu Američke mornarice.

https://www.youtube.com/watch?v=XFdEntyO6TY

Owen Wilson iza neprijateljskih linija svjedoči genocidu, izbjegava čitav arsenal teškog oružja i preživljava na okupiranoj teritoriji, a u filmu igra nasuprot Geneu Hackmannu. Snimljen u Slovačkoj, s ruskim i češkim glumcima koji su nevješto izgovarali rečenice bosanskog jezika, film je u kina pušten nedugo nakon 11. septembra i početka “rata protiv terorizma”, glorificirajući američku vojnu nadmoć i pomažući u regrutaciji nekih novih heroja. O’Grady je u Americi bio popularan kao Rambo, toliko da ga je u svom showu ugostio komičar Jay Leno. Međutim, kada je film stigao na naše tržište, donio je sa sobom gorak okus brojnih nelogičnosti.

John Travolta iz Lukomira

Teško da se šta može usporediti sa akcentom Johna Travolte, koji u filmu “The Killing Season” (2013.) glumi Emila, nekadašnjeg pripadnika zloglasne jedinice “Škorpioni”. On se dvadesetak godina nakon rata želi osvetiti nekadašnjem pripadniku NATO snaga u Bosni i Hercegovini, sada penzionisanom pukovniku Benjaminu Fordu (Robert De Niro). Tražeći ga u američkim bespućima, započinje igru mačke i miša. Iako se radnjom ne bavi puno ratnim vremenima (srećom), pokazuje nejasne i nerealne okolnosti u kojima jedan čovjek iz Lukomira, u Americi traži drugog čovjeka, jer za njega rat još nije gotov, bar dok ne sredi sve račune iz prošlosti.

“Proslost je mrtva, neka tako i ostane”, replika je De Nira u filmu “Killing Season”, a to je jedna od onih situacija u kojima bi domaća publika najradije izašla iz kina. I pored velike želje da se rat na velikom platnu prikaže što autentičnije, često su te namjere upropaštavane banalnim rečenicama, koje u ratu zasigurno niko nije izgovorio. Poput onih koje su se izgovarale u filmu “U zemlji krvi i meda”(2011.) Angeline Jolie. “Zašto se nisi mogla roditi kao Srpkinja?”, izgovara zapovjednik logora svojoj prijeratnoj simpatiji u krevetu, na mjestu u kojem se sistematski siluju Bošnjakinje. Američka glumica i humanitarka je tada imala dobre namjere, ali poprilično loš scenarij.

Interes Angeline Jolie za Bosnu i Hercegovinu izazvao je veliku senzaciju u regionu, a njezin dolazak sa tadašnjim suprugom Bradom Pittom je pretvoren u kulturni događaj, kao i svojevremeni dolazak Richarda Gerea, koji je snimajući film “Lov u Bosni”, 2007. godine boravio na tajnim lokacijama u Sarajevu. On je bio zvijezda filma, koji je doslovno propao u američkim kinima, a službeno je proglašen promašajem. Film govori o lovu na tada najtraženijeg ratnog zločinca Lisicu, kojeg je igrao hrvatski glumac Ljubomir Kerekeš, neodoljivo podsjećajući na Radovana Karadžića.