Srđan Šušnica: Hoće li se “mali zeleni ljudi” pojaviti u BiH? (III)

Srđan Šušnica je kulturolog i publicista iz Banje Luke. Diplomirani je pravnik, a magistrirao je na Fakultetu za društvene znanosti Sveučilišta u Ljubljani na programu kulturologije.

Bavi se kulturološkim istraživanjima bosanskih i balkanskih tema, pisanjem i društvenim aktivizmom okrenutim protiv kulture zaborava, povijesnog revizionizma, nacionalizma i fašizma.

Sušnica je odličan poznavatelj političkih i sigurnosnih pitanja, a posebno malignih vanjskih utjecaja na Bosnu i Hercegovinu kojima svjedočimo na posebno intenzivan način svjedočimo u posljednje vrijeme.

Tim povodom u tri nastavka objavljujemo tekst ovoga autora u kojem se kontekst Bosne i Hercegovine sagledava u široj slici Zapadnog Balkana, Europe i svijeta danas.

Piše: Srđan Šušnica

Treba primjetit da Srbija u svoj vanjskopolitički odnos prema postjugoslovenskom regionu sve više unosi i adaptira ruski pristup svom postsovjetskom okruženju.

Kao ni Rusija nad postsovjetskim, ni Srbija se nije odrekla uticaja nad postjugoslovenskim državama. Brutalnost sa kojom Rusija tretira bivše sovjetske republike koje smatra svojom ekskluzivnom zonom podsjeća na žestinu kojom se Srbija posljednjih 30 godina obračunava sa postjugoslovenskim zemljama sa čijom nezavisnošću se nikada nije pomirila i čije dijelove smatra svojom eksteritorijalnom teritorijom.

Nagomilavanja vojnih trupa uz granice sa Ukrajinom i na Krimu, pomorske blokade i zabrane polovidbe u Crnom Moru, česta presretanja i napadi na trgovačke i ribarske brodove, osopravanja pomorske granice, uzurpacije ukrajinskih naftnih i gasnih bušotina, „borderizacija“ na okupiranim područjima Gruzije koja znači stalno pomjeranje granične linije i upade ruskih specijalaca praćene otmicama i ubistvima gruzijskih građana, sve više postaju predložak ponašanja zvaničnog Beograda prema susjedima.

Gomilanje oružja

Maltretiranja nepoželjnih crnogorskih političara na graničnim prelazima, prijetnje političkog vrha Srbije albanskoj manjini i napadi na istu, gomilanja trupa na granicama sa Kosovom i Crnom Gorom, sve učestalije vojne vježbe, ignorisanje državne granice sa BiH i državnih institucija u različitim projektima, insistiranje na razmjenama teritorija, upadi srbijanskih policajaca i obavještajaca u BiH, na sjever Kosova i makedonski parlament, zapaljiva velikodržavna retorika i iredentističke prijetnje iz Srbije, te agresivne secesionističke prijetnje i protivustavni kriminalni akti rukovodstva u RS-u jesu svojevrsna projekcija sile koju Srbija sve više i gura i praktikuje.

Zapadni analitičari u proigravanju mogućim scenarijima odavno ukazuju da prostor najvjerovatnije vojne eskalacije pa i konfrontacije Rusije sa NATO savezom ili njenim zemljama članicama nije baltički, već crnomorski bazen. Kremlj godinama povećava ratobornost u crnomorskom bazenu, sve agresivnije gomila taktičko i strateško naoružanje na Krimu, a nad bivšim postsovjetskim zemljama poput Gruzije, Ukrajine i Moldavije provodi kampanje zastrašivanja, brutalnog miješanja u izbore i unutrašnja pitanja ili pak otvorenu agresiju i okupaciju.

Mnogi ne isključuju da bi sljedeće ruske vojne eskalacije mogle da se dese na ukrajinskom priobalnom pojasu oko i u luci Odese te u vidu invazije pograničnog područja Gruzije uz granicu sa Turskom radi prekidanja kontakta Gruzije sa članicom NATO saveza.

Istovremeno Rusija pritiscima, provokacijama, korputivnim mrežama i obavještajnim prodorima učiniti članice NATO saveza u crnomorskom bazenu, Rumuniju i Bugarsku submisivnim i mekim na ruske zahtjeve.

Ruski interesi u Crnom Moru i na Mediteranu

U svojoj analizi Gustav Gressel iz Evropskog vijeća za vanjske poslove, procjenjuje da bi kombinacija vojne eskalacije u Crnom Moru i koruptivnog prodora u politički aparatus na primjer Bugarske vjerovatno učinila vladu u Sofiji mekšom i submisivnijom na zahtjeve Rusije da dopusti ruski vojni transport ka zapadnom Balkanu, konkretno Srbiji u slučajevima da dođe do eskalacije secesionističke krize u BiH.

Autorova procjena je ustvari već uveliko stvarnost. Bugarska je, za razliku od Rumunije, sredinom 2019. godine kroz svoj vazdušni prostor već dopustila transport ruske donacije tenkova i oklopnih vozila ka Srbiji. I to vjerovatno nije usamljeni slučaj. Sve što je od naoružanja Srbija kupila od Rusije ili Kine došlo je do Srbije kroz vazdušni prostor ili teritorij država članica NATO saveza. Postavlja se pitanja kako i zašto? Također, submisivnost prosrpske vlade i sigurnosnog aparatusa u Crnoj Gori bi vrlo lako mogla na sličan način otvoriti crnogorski vazdušni prostor i teritorijalne vode za pristup Srbiji.

Imajući u vidu ogroman strateški značaj crnomorskog bazena za Rusiju, te ratobornost Rusije u odvraćanju SAD-a i njenih saveznica da povećaju svoju prisutnost i ostvare pomorski koridor sa ukrajinskim lukama u Crnom i Azovskom Moru, ne može se a ne uvidjeti značaj Srbije i RS-a kao lojalnih (pro)ruskih platformi koje vode intezivne kampanje podizanja tenzija i destabilizacije neposrednog zaleđa crnomorskog bazena.

Političke i vojno-sigurnosne tenzije i projektovanje sile koju provode bh. entitet Republika Srpska i zvanični Beograd ne mogu se samo tumačiti u lokalnim i užim regionalnim okvirima, već se moraju posmatrati u svijetlu ruskih interesa u Crnom Moru i Mediteranu.

A tu je Dodikov režim i uopšte politička pozadina i konstrukcija entiteta RS isuviše vrijedan resurs kojeg će se Kremlj teško odreći. Svako približavanje i ulazak BiH u NATO, bi za posljedicu imalo kolaps koncepta „srpskog sveta“ i početak pacifikacije i približavanja Srbije vanjskopolitičkim interesima SAD-a, NATO-a i EU-a.

Zato nikoga ne trebaju iznenaditi prošlogodišnje izjave tada odlazećeg ruskog ambasadora u BiH Petera Ivancova da „integracija Bosne i Hercegovine u NATO podriva njenu sigurnost i stabilnost” ili ovogodišnje brutalne prijetnje ambasade Rusije u BiH u kojima se eksplicitno prijeti da će „Rusija u slučaju praktičnog približavanja BiH i NATO-a biti prisiljena reagirati na taj neprijateljski korak“, te aludirajući na ratove u Ukrajini i Gruziji upozorava da širenje NATO-a na Istok zapravo nikome nije donijelo nikakvu korist već samo održalo kategoriju „država na ratnoj crti“.

U tom saopštenju ruska ambasada poziva nadležne institucije u BiH i da „dobro razmisle, da izvažu sve ‘za’ i ‘protiv’ i da uzmu u obzir mišljenje svih stanovnika zemlje koji su daleko od konsenzusa o ovom pitanju“.

Ne treba zaboraviti da su ove prijetnje došle 4 mjeseca nakon što su članovi Predsjedništva BiH, Željko Komšić i Šefik Džaferović odbili da se susretnu sa ministrom vanjskih poslova Ruske Federacije Lavrovom tokom njegove provokativne posjete BiH.

Ove prijetnje, značaj Srbije i RS za Rusiju, vanjskopolitičku oslonjenost Srbije na Rusiju, te ubrzano naoružavanje i iskazana smjelost Srbije da rizikuje, baca mnogo ozbiljnije svijetlo na recentne, iznenađujuće smjele udare na ustavni poredak BiH i agresivne prijetnje po suverenost i teritorijalni integritet BiH koji dolaze od Milorada Dodika i rukovodstva RS-a.

Interesi i vanjskopolitički pristupi Vučićeve Srbije i Rusije su se gotovo potpuno uskladili. Za Srbiju i njenog patrona Rusiju, nema značajnije crvene linije na prostoru Balkana od ugrožavanja ključnih srbijanskih (posredno i ruskih) vanjskopolitičkih i sigurnosnih resursa kao što su „država“ RS unutar BiH koja ostaje van NATO saveza, pseudoautonomija na sjeveru Kosova i (pro)srpska vlada u Crnoj Gori.

Za Srbiju je izgubiti neku od ovih pozicija znači izgubiti sve i pristati na vlastitu pacifikaciju, što je Srbiji i za vrijeme Tadića bilo nezamislivo. Za Rusiju bi izgubiti „državu“ i sadašnji mandat RS, kroz ustavne reforme ili kroz ulazak BiH u NATO, značilo gubitak „srpskog sveta“, što bi bilo značajno potkopavanje ruskih strateških napora u Crnom Moru.

Srbija i Rusija neće prezati od novih vojnih eskalacija i zveckanja oružjem pa ni od orkestracije graničnih incidenata i pobunjeničkih i secesionističkih aktivnosti kako bi spriječila refomre u BiH ili ulazak BiH u NATO ili gubitak kontrole na vladom Crne Gore, ili uspostavljanje državnog suvereniteta Kosova u četiri opštine na sjeveru. RS, iznad svih ostalih, predstavlja dragulj u vanjskopolitičkim resursima i agendi i Rusije i Srbije.

U nekim budućim scenarijima, da li bi bilo nerealistično projektovati riješenost Rusije da orkestrira i preduzme vojnu eskalaciju na teritoriju BiH i Srbije upućivanjem većeg broja ruskih ili srpsko-ruskih proksija u RS, kao željeni vojni potencijal koji bi pratio najavljene secesionističke propise i akte Milorada Dodika i režima u RS? Koje bi efekte imalo pojavljivanje „malih zelenih ljudi“ na graničnim prelazima ka Srbiji, na aerodromu Mahovljani i u Banjoj Luci? I da li su Rusi spremni za jednu takvu intruziju?

Mogla bi se postaviti teza da bi ovakva intruzija još više podigla riješenost, apetite i samopouzdanje režima u RS i zvaničnog Beograda, te olakšala i ohrabrila mobilizaciju i zahtjeve građana i javnog mnjenja u RS i Srbiji za uspostavljanjem i priznavanja novog faktičkog stanja – države RS u ili van BiH. Građani u RS, većina njih, više od 25 godina žive manje ili više naviknuti na iluziju o RS kao o „državi“, ali i sa sviješću o nemoći.

Mogući scenarij u Bosni

Zato ne treba da čudi uvjerenost većina da je mirni razlaz u BiH prirodan i normalan tok stvari. Za takav stav i ne trebaš biti hardline srpski nacionalist. U javnom prostoru i svijesti građana u RS i Srbije je u proteklih 15 godina odrađen solidan state-building.

Većina „srpskog sveta“ smatra RS državom i postavlja se pitanje šta bi izazvalo njihov pristanak i odluku da tu i takvu državu brane. Efekat katalizatora za jednu takvu odluku bi mogla imati upravo prisutnost „moćne“ Rusije u RS-u, kao što je 1990-tih taj efekat imala „prisutnost“ moćne JNA.

Na dalje, iznenadna i efektna intruzija proksija i prisustvo Rusije u RS bi stvorilo vojno-sigurnosni kišobran pod kojim bi se ubrzano donosile i provodile odluke i zakoni entitetske skupštine koje je Milorad Dodik već najavio. To bi dovelo do nove realnosti na terenu, raskidanja dijela ili svih državnopravnih i ustavnih veza između RS i BiH, prestanka važenja dejtonskog mirovnog sporazuma i stvaranja prostora za otvoreni vojno-sigurnosni aganžman Srbije u RS, jer ne bi bilo više obaveza kojih bi se trebala pridržavati.

Također kao teza moglo bi se postaviti i to da bi najvažniji međunarodni efekat iznenadnog vojnog prisustva Rusije u RS bilo zastrašivanje prije svega EU i zemalja članica EU, te odvraćanje SAD-a i NATO saveza od bilo kakve intervencije u BiH.

Eventualni oružani angažman vojno-sigurnosnog aparata BiH na restauraciji ustavnog poretka i teritorijalnog suvereniteta i integriteta na dijelu njene teritorije, a nakon dolaska ruskih proksija u RS, bi vjerovatno bio spriječen, ometani ili susprezan od strane SAD-a i EU kao nepoželjan.

Cijena oružanog sukoba sa ruskim proksijima, snagama secesionista i Vojskom Srbije bi mogla biti previsoka, jer novi konflikt u BiH bi vjerovatno zapalio cijeli region te uzdrmao i Bugarsku, Rumuniju, NATO savez i sve zemlje koje su u bliskom kontaktu sa Rusijom u crnomorskom bazenu. Podrška SAD takvoj intervenciji bi uticala i na fragilan tok pregovora između SAD i Rusije o kontroli nuklearnog naoružanja.

Kada bi i došlo do oružanih incidenata, ali i bez njih, angažman Rusije i Srbije na terenu i u međunarodnoj areni bi odvratile SAD, NATO i pogotovo zemlje EU od intervencije i nametnule pregovore kao isključivu opciju. Država BiH bi se pasivizirala pregovorima i novim mirovnim inicijativima što bi dovelo do zamrzavanja i postepene „legitimizacije“ novog faktičkog stanja, bilo da je riječ o nezavisnosti RS-a ili o državnom osamostaljenju RS-a unutar BiH.

Mogla bi se postaviti teza da bi se ovim jednim agresivnim potezom, tj. iznenadnim prisustvom Rusije u RS dalo paralizirati SAD, NATO i državu BiH. Nakon ovakvog remija sa Zapadom, Rusija i Srbija bi dobile novu realnost, a to je vraćanje RS na ratne preddejtonske postavke kao nepriznatog, ali državnog subjekta s svim odlikama suverenosti (vojska, obavještajna služba, vanjski poslovi, sudstvo, fisklana i monetarna politika, itd), koji i ne mora odmah proglasiti svoju nezavisnost od BiH, ali vjerovatno vremenom hoće.

Takva RS bi bila u izolaciji i nepriznata od najvećeg broja država svijeta, ali bi imala finansijsku, ekonomsku, vojnu i sigurnosnu podršku Rusije i Srbije te sasvim ugodne izglede za de facto državno i finansijsko-ekonomsko životarenje na periferiji Evrope, poput npr. Južne Osetije ili Pridnjestrovlja. Ovakav scenario bi za ishod imao skoro pa trajan gubitak državnog suvereniteta BiH najmanje nad istočnim dijelom RS i banjalučkom regijom te stalno vojno prisustvo Rusije u zaleđu crnomorskog bazena, Jadrana i Egeja.

Opasan put iracionalnosti

Nasuprot vojnom jačanju Srbije, stoji porast siromaštva, oligarhična ekonomija, demografski egzodus mladih i obrazovanih, odsustvo sposobne liberalne i katarzične političke alternative, utrkivanja opozicionih partija u kleronacionalizmu, radikalizmu i proruskom sentimentu sa vladajućim, kontrola nad medijima, te apatija i apstinencija značajnog biračkog korpusa u Srbiji.

I lice i naličje naraslog samopouzdanja Srbije jeste brutalna i ideološki sveobuhvatna radikalizacija srbijanskog društva, ali i bosanskih, crnogorskih i kosovskih Srba. Režim kreira dominantne predstave javnog mnjenja o Kosovu kao “lažnoj državi”,

BiH kao „nemogućoj državi” i Crnoj Gori kao “srpskoj Sparti”, o tobožnjoj „ugroženosti“ Srba i SPC u okruženju, „zločinima koje se pripremaju protiv Srba“, „rušenju entiteta RS” pa i o „izglednoj vojnoj invaziju Kosova“ na Srbiju. Javnost se antagonizira i priprema da olako pristane na upotrebu novog naoružanja radi „odbrane“ Srba u susjedstvu. Prvi put od ratova 1990-tih u Srbiji je postignut visoki stepen političke i društvene sabornosti, a institucije su ekstrahovane i stopljene sa partijsko-privatnom oligarhijskom himerom.

Prije ili kasnije monolit država-crkva-partija-kult ličnosti može početi zapadati sve dublje u spiralu iracionalnosti, paranoje i mitomanije, koja može dovesti do tragično pogrešnih procjena i odsustva kakve takve racionalnosti korištenja vojnog arsenala Srbije. Srbija iako se trudi nije Rusija Balkana i nema uslova i kapaciteta da racionalno i temeljito izračunava šanse za uspijehom i moguće posljedice političkih ili vojnih eskalacija prije nego povuče potez. To bi mogao biti recept za oružani sukob.

U RS razorna ultranacionalistička retorika Milorada Dodika, blokade i podrivanje državnih institucija, protivustavni zakoni i potezi njegove vlasti u RS-u, te otvorene prijetnje nasiljem i secesijom podižu tenzije do nivoa kada ekstremizam i iracionalnost bivaju jedini kriteriji donošenja odluka.

Iako većina običnih ljudi ne vidi sebe u nekom novom oružanom sukobu, nije isključeno da ne bi pristali podržati najrizičnije odluke Milorada Dodika ukoliko bi im se jasno predočila podrška i prisustvo u RS moćnog prijatelja poput Rusije a disolucija predstavila kao čin mirnog i nenasilnog plebiscita. A to su teze na kojima Milorad Dodik najviše insistira.

Vrlo je malo poluga uticaja i pritisaka na Srbiju, a preko nje i na RS ostalo zapadnim adresama, i oni se polako svode na inerciju geografije kao geopolitičke sudbine Srbije, na vojnu opciju i na ekonomsku izolaciju Srbije.

Velika kliješta

Zato ne treba da čudi način izvođenja vojnih manevara SAD-a „Branilac Evrope 2021“. Manevrima se uvježbavao transport, razmještanje i uvođenje oružanih snaga SAD iz Sjeverne Amerike preko Njemačke do crnomorskog bazena. Iz Njemačke se nagomilavanje vojnih trupa SAD na zapadne obale Crnog Mora kretalo kroz dvije kolone od kojih je sjeverna išla kroz Češku, Mađarsku, Rumuniju do Bugarske i Grčke, a južna kroz Austriju, Sloveniju, te obalom i zaleđem Jadrana kroz Hrvatsku, BiH, Crnu Goru, Albaniju do Sjeverne Makedonije i Bugarske. Sam manevar je imao izgled velikih regionalnih kliješta koje zaokružuju i izoluju Srbiju. Dalja elaboracija i nije potrebna.

U svom intervjuu profesor Edward Joseph navodi tri teme koje mogu poslužiti kao poluge uticaja i pritiska na Srbiju: geopolitičku nemogućnost Srbije da postane Bjelorusija Balkana; nemogućnost sa Srbija kategorički odbaci članstvo u EU i partnerstvo sa NATO savezom i ukidanja ekonomskih i političkih benefita Srbiji od strane EU.

Ono što može garantovati odvraćanje Srbije i posredno Rusije od BiH, te institucionalno rješavanje krize i ustavnu reformu u BiH, jeste blagovremeno i adekvatno vojno prisustvo SAD i njenih saveznica u BiH, te podrška državnom vojno-sigurnosnom aparatu BiH da blagovremeno osigura ustavni poredak, državne institucije, granice i neuralgične tačke u BiH.

U širem regionalnom smislu, stabilnost i mir na Zapadnom Balkanu zavisiće od toga da li će SAD i njene saveznice biti dovoljno mudre, jedinstvene i fokusirane da primjene odlučno vojno odvraćanje Rusije i Srbije i šire ekonomske i političke sankcije prema Srbiji, RS-u te pojedinim akterima u Crnoj Gori i na sjeveru Kosova.