1. jun: Dogodilo se na današnji datum

Danas je ponedjeljak, 1. jun, 153. dan 2019. Do kraja godine ima 213 dana.

1198. – Romejski /vizantijski/ car Aleksije Anđeo dozvolio srpskom velikom županu Stefanu Nemanji i njegovom sinu monahu Savi da “na ruševinama Hilandariona podignu novi manastir Svete Gore”. Srpski manastir Hilandar, koji su njih dvojica osnovali na mjestu gdje su bile ruševine grčkog manastira, postao je riznica izuzetnog kulturno-istorijskog i umjetničkog blaga, jedan od četiri najveća i najljepša na Svetoj Gori, i vijekovima je središte i rasadnik srpske duhovnosti.

1479. – Osnovan univerzitet u Kopenhagenu.

1780. – Rođen pruski general Karl Marija fon Klauzevic, jedan od najpoznatijih vojnih teoretičara 19. vijeka, koji je glavne ideje o ratnoj strategiji i taktici izložio u djelu “O ratu”. Zbog neslaganja s politikom vodećih krugova Pruske prema francuskom caru Napoleonu Prvom, protiv kojeg se borio u više bitaka, od 1812. do 1814. bio je u službi Rusije.

1839. – Srpski knez Miloš Obrenović abdicirao u korist sina Mihaila i napustio Srbiju, okončavši prvu vladavinu koju je kao vođa Drugog srpskog ustanka započeo 1815. Otišao je zbog sukoba sa starješinskim slojem koji je zahtijevao učešće u vlasti i donošenje ustava i zakona, što autokratskom vladaru nikako nije odgovaralo. Pod pritiskom Miletine bune, 3. februara 1835. donesen je liberalni Sretenjski ustav, ali ga je knez zbog protivljenja Rusije, Austrije i Otomanskog carstva sa zadovoljstvom suspendovao već u martu 1835. Krajem 1838. turski sultan je izdao hatišerif, prema kojem je s knezom vlast dijelio Sovjet, što Milošu nije bilo po volji. Poslije neuspjelog mirenja sa ustavobraniteljima morao je da napusti zemlju, u koju se vratio 1859, poslije odluke Svetoandrejske skupštine 1858. o zbacivanju kneza Aleksandra Karađorđevića, i vladao je do smrti 1860.

1878. – Rođen engleski pisac DŽon Mejsfild, koji je u poeziji često slikao grube i sirove vidove života, pri čemu je kao kontrast još jače isticana idiličnost njegovih stihova. Pisao je i drame u rimovanom dvostihu, ali one imaju samo književnoistorijsku vrijednost. Djela: pjesme “Balade s mora”, “Soneti”, “Vječno milosrđe”, “Polja zelenkada”, “Lis Rejnard”, drame “Veliki petak”, “Kralj Filip”.

1880. – U SAD instalisana prva javna telefonska kabina u svijetu, u zgradi “Jejl banke” u NJu Hejvnu.

1926. – Rođena američka filmska glumica Norma Džin Mortenson, poznata kao Merilin Monro, jedna od najvećih erotskih simbola u istoriji filma. Od nje je holivudska filmska industrija stvorila mit, mada je bila skromnih glumačkih mogućnosti. Teret mega zvijezde i ljubavne afere s vodećim političarima SAD izazivale su kod nje stalne psihičke krize i 1962. je okončala život samoubistvom. Filmovi: “DŽungla na asfaltu”, “Nijagara”, “Majmunska posla”, “Autobuska stanica”, “Muškarci vole plavuše”, “Rijeka bez povratka”, “Sedam godina vjernosti”, “Neki to vole vruće”.

1941. – Nijemci osvojili Krit i zarobili 13.000 britanskih vojnika, čime su obezbijedili važnu bazu u Drugom svjetskom ratu za operacije na Bliskom istoku i u sjevernoj Africi.

1943. – Njemački “lovci” u Drugom svjetskom ratu oborili britanski avion, usmrtivši sve putnike, uključujući engleskog pozorišnog i filmskog glumca i režisera Leslija Hauarda, dvojnika britanskog premijera Vinstona Čerčila. Nijemci su bili uvjereni da je u avionu, oborenom iznad Biskajskog zaliva, na letu od Lisabona ka Irskoj, bio Čerčil. Hauard je bio poznat po izuzetno suptilnoj glumi. Filmovi: “Romeo i Julija”, “Pigmalion”, “Prohujalo s vihorom”, “Intermeco”.

1944. – Jugoslovenski kralj Petar Drugi Karađorđević u toku Drugog svjetskog rata, pod pritiskom britanskog premijera Vinstona Čerčila, odstranio iz izbjegličke vlade, sa sjedištem u Londonu, vođu četnika Dražu Mihailovića i potpisao ukaz o imenovanju za premijera bivšeg hrvatskog bana Ivana Šubašića. Time je otvoren put za stvaranje jugoslovenske koalicione vlade, na osnovu sporazuma između Josipa Broza Tita i Šubašića.

1946. – Pogubljen rumunski diktator Jon Antonesku, tokom Drugog svjetskog rata saveznik nacističke NJemačke. Po dolasku na vlast 1940. prisilio je na abdikaciju rumunskog kralja Karola Drugog Hoencolerna – koji je 1938. takođe zaveo fašističku diktaturu – i priključio zemlju Trojnom paktu.

1948. – Umro srpski političar i pisac Jaša Prodanović, član Srpske akademije nauka i umjetnosti. U Kraljevini Srbiji bio je ministar prosvjete i ministar privrede, a poslije Drugog svjetskog rata potpredsjednik vlade FNRJ. Kao ministar privrede izborio je 1910. u skupštini usvajanje Zakona o radnjama, kojim su stvorene radničke i druge komore i uvedeno zaštitno radno zakonodavstvo. S LJubom Stojanovićem osnovao je 1921. Republikansku stranku, koju je predvodio do smrti 1948. Uređivao je više časopisa /”Narodna misao”, “Odjek”, “Glasnik Profesorskog društva”/, priredio dvije antologije narodnih pjesama i pripovijedaka i cjelokupna djela Jovana Jovanovića – Zmaja, Jove Ilića, Svetislava Vulovića i Laze Lazarevića. Ostala djela: “Ustavni razvitak i ustavne borbe u Srbiji”, “Vuk Karadžić i Miloš Obrenović”, “Istorija političkih stranaka i struja u Srbiji”, “Naši i strani”, “Naša narodna književnost”.

1969. – Kandidat degolista Žorž Pompidu pobijedio na predsjedničkim izborima u Francuskoj poslije ostavke Šarla de Gola.

1973. – Grčki premijer Jorgos Papadopulos ukinuo monarhiju i proglasio republiku.

1973. – Britanski Honduras promijenio naziv u Belize.

1987. – Od eksplozije bombe, podmetnute u helikopter kojim se prevozio iz Bejruta u Tripoli, ubijen libanski premijer Rašid Karami.

1990. – Predsjednik SSSR-a Mihail Gorbačov i predsjednik SAD DŽordž Buš potpisali sporazum o okončanju proizvodnje hemijskog oružja i uništavanju tog oružja do kraja 1992. godine.

1992. – Srpski civili /muškarci, žene i djeca/, koji su bili zatočeni u Bradini, odvedeni u koncentracioni logor u Čelebiće.

1993. – Savezna skupština većinom glasova u oba doma smijenila prvog predsjednika Savezne Republike Jugoslavije Dobricu Ćosića, pod optužbom da je kršio Ustav, što u parlamentarnoj debati nije potkrijepljeno dokazima. Inicijativu za glasanje o povjerenju formalno su pokrenuli poslanici Srpske radikalne stranke.

1994. – Armando Kalderon Sol postao prvi predsjednik El Salvadora poslije okončanja građanskog rata koji je više od decenije potresao tu centralnoameričku zemlju.

1996. – Ukrajina, odlukom predsjednika Leonida Kučme i nacionalnog parlamenta, postala zemlja bez nuklearnog oružja, prebacivši posljednje rakete s nuklearnim glavama u Rusiju.

1997. – Francuska opozicija, predvođena socijalistima, ubjedljivo dobila parlamentarne izbore, primoravši lidera desničara predsjednika Žaka Širaka da dijeli vlast s ljevičarskom vladom socijaliste Lionela Žospena.

1998. – Na snagu stupila odluka međunarodnog predstavnika u BiH Karlosa Vestendorpa o zajedničkim tablicama i saobraćajnim dozvolama, prema kojoj teritoriju Republike Srpske i Federacije BiH neće moći da pređu vozila koja nemaju nove tablice i vozači bez novih saobraćajnih dozvola.

1999. – Poginuo general-pukovnik Vojske Jugoslavije /VJ/ pilot LJubiša Veličković, pomoćnik načelnika Štaba Vrhovne komande Ratnog vazduhoplovstva i Protivvazdušne odbrane /RV i PVO/ VJ, u trenutku dok je bio u posjeti jedinicama na prvoj liniji odbrane – od napada NATO pakta na SR Jugoslaviju. Obavljao je sve letačke i najodgovornije komandne dužnosti u RV i PVO JNA i VJ.

2001. – Informaciono-dokumentacioni centar “Veritas” potvrdio da je tokom ekshumacije tijela ubijenih Srba u akciji “Oluja”, koji su sahranjeni na Kninskom groblju, otkopano oko 100 leševa.

2001. – U Tel Avivu, u samoubilačkom napadu za koji je odgovornost preuzelo vojno krilo palestinskog Hamasa, život izgubilo 20 ljudi, a više od stotinu povrijeđeno.

2003. – Ruski predsjednik Vladimir Putin i američki predsjednik DŽordž Buš potpisali u Sankt Peterburgu formalna dokumenta kojima se stavlja na snagu Sporazum o strateškom smanjenju oružja, prema kojem dvije države do 2012. godine treba da smanje broj nuklearnih bojevih glava sa 2.200 na 1.700.

2008. – Umro je Iv Sen Loran jedan od najvećih modnih kreatora 20. vijeka.

2012. Poslije više od 20 godina obnovljen je avionski saobraćaj između Beograda i Splita, prekinut zbog raspada Jugoslavije i rata.