Čarls Kupčan: Da li je Bosna na rubu sukoba?

Čarls Kupčan (Charles A. Kupchan), analitičar i stručnjak Vijeća za vanjske poslove objavio je analizu situacije u BiH.

Prenosimo je u cijelosti.

Kakav je status Bosne?

Usred krvavog raspada Jugoslavije, Dejtonski sporazum je 1995. uspio da donese mir u Bosnu. Ali sporazum je također uspostavio glomaznu političku strukturu: jedinstvenu državu koja se sastoji od Republike Srpske, naseljene uglavnom Srbima (pravoslavnim hrišćanima), i Federacija Bosne i Hercegovine, naseljena pretežno Bošnjacima (muslimanima) i Hrvatima (katolici). 

Tročlano predsjedništvo Bosne sastoji se od jednog Srbina, jednog Bošnjaka i jednog Hrvata. Dejtonski sporazum je stvorio institucije upravljanja u kojima su politika i pokroviteljstvo nastavili da se odvijaju prvenstveno po zajedničkim linijama.

Milorad Dodik, lider Republike Srpske, nedavno je pojačao razgovore o povlačenju iz bosanskih vojnih, obavještajnih, pravosudnih i poreskih institucija, čime zapravo prijeti secesijom.

On nije jedini igrač na Balkanu koji igra na nacionalističku kartu u posljednje vrijeme. Usred poziva svog ministra unutrašnjih poslova da “ujedini Srbe gdje god da žive”, Srbija ubrzano povećava troškove odbrane i pokazuje svoju vojnu snagu kroz redovne vježbe i javno prikazivanje oružane moći. Srbija i dalje odbija da prizna Kosovo, pretežno etnički albansku i muslimansku zemlju koja je, nakon intervencije snaga Sjevernoatlantskog saveza (NATO) 1999. da zaustavi etnički sukob, proglasila nezavisnost od Srbije 2008. 

Odnosi između Beograda i Prištine su na silaznoj putanji. Štaviše, Bugarska blokira pristupne pregovore Sjeverne Makedonije s Evropskom unijom, tvrdeći da Skoplje prisvaja bugarsko naslijeđe i ne priznaje jezičke, kulturne i historijske veze između dvije zemlje.

Zašto nacionalistički osjećaji rastu u regiji?

Postoji više faktora koji doprinose ovoj eskalaciji nacionalističkog držanja. Pandemija COVID-19 teško je pogodila Balkan, donoseći sa sobom oštar ekonomski pad i politički udarac. 

U regionu koji je još uvijek prepun napetosti među zajednicama, političari koji žele ojačati svoje bogatstvo redovno se okreću nacionalističkim retorikama. Rusija je pojačala svoje diplomatsko uplitanje, dopirući do svoje slavenske i pravoslavne braće kako bi iskoristila i pogoršala političke nedostatke. Što više nevolja Moskva može da izazove na Balkanu, to je više u stanju da uspori integraciju regiona u Evropsku uniju (EU) i NATO.

Istovremeno, balkanski lideri i biračko tijelo su frustrirani onim što vide kao nepažnju Zapada. EU je sporo dijelila vakcine protiv COVID-19 sa susjedima koji još nisu u bloku, a proširenje EU je zaglavilo. Nakon samita EU-Zapadni Balkan u oktobru, lideri Albanije, Sjeverne Makedonije i Srbije izdali su zajedničko saopćenje, žaleći se da “na papiru politika proširenja ostaje aktivna. U praksi, međutim, postoji rastuće razočaranje među građanima regiona perspektivom EU. Pored toga, region je platio velike troškove zbog kašnjenja u perspektivi EU.” 

A Sjedinjene Države stavile su regiju u zaleđe jer su svoju diplomatsku i vojnu pažnju usmjerile na Bliski istok i Indo-Pacifik. U međuvremenu, Kina je povećala svoj ekonomski i politički uticaj na Balkanu, dodatno razvodnjavajući atlantsku orijentaciju regiona.

Postoji li opasnost od novog izbijanja etničkog ili sektaškog nasilja?

Balkan još nije na pragu nove runde etničkog rata. Region je mnogo napredovao od krvavog raspada Jugoslavije 1990-ih. Hrvatska i Slovenija su članice EU i NATO-a. Sjeverna Makedonija je 2019. konačno riješila spor oko imena s Grčkom i od tada se pridružila NATO-u, na tragu susjednr Albanije, Bugarske i Crne Gore. 

Srbija i Kosovo su i dalje u sukobu, ali su prošle godine postigli dogovor, uz posredovanje administracije Donalda Trampa, da normalizuju svoje ekonomske odnose. Implementacija je bila nedosljedna, ali je pakt označio korak naprijed.

Ipak, nedavni porast nacionalističkog džokeja ometa ovaj zamah naprijed. Posebno su opasni Dodikovi separatistički gestovi. Secesionistički potez Republike Srpske mogao bi izazvati novo izbijanje krvoprolića koje se širi izvan Bosne. Posljednje što regionu treba je još jedna runda etničkog sukoba. Gašenje novih požara na Balkanu također bi bila zastrašujuća perspektiva za saveznike u NATO-u. Evropa i Sjedinjene Države imaju pune ruke posla sa Rusijom i Kinom i ne traže nove vojne obaveze na periferiji Evrope.

Kako bi Sjedinjene Države i EU trebale reagirati?

Oni bi se trebali udružiti kako bi pokrenuli veliki diplomatski napor na Balkanu. Bajdenova administracija je krenula u pravom smjeru tako što je imenovala prvorazredni tim iskusnih diplomata koji će se baviti regijom. Što se tiče Republike Srpske, sankcionisanje i izolacija Dodika i njegovog najužeg kruga možda neće biti dovoljni. Politički entitet koji je ostao iza Dejtonskog sporazuma je istekao; da, okončao je rat, ali je zamrznuo i komunalne podjele.

Vrijeme je da Sjedinjene Države i EU vode Bosnu prema svojevrsnoj ustavnoj konvenciji, pregovorima koji imaju za cilj da obezbijede zemlji političke strukture koje mogu izdržati i konačno prevazići etnonacionalističke tenzije koje bi region trebao trajno ostaviti iza sebe. Normalizacija odnosa između Srbije i Kosova takođe treba da bude glavni prioritet.

Cjelokupno Balkansko poluostrvo je spremno da se, prije ili kasnije, integriše u atlantske institucije. S obzirom na sklonost regiona etničkim sukobima, prije bi bilo bolje nego kasnije. S nedavnim porastom nacionalističkog igranja, sada je povoljan trenutak za Sjedinjene Države i EU da učine posljednji korak da završe ovaj zadatak, zaključuje Kupčan u svojoj analizi.