Diplomatska ofanziva Zapada na Kinu i Rusiju: Jesu li sankcije rješenje ili uvod u nove krize

Nakon perioda koji su obilježila poprilično podijeljena stajališta Zapada prema Rusiji i Kini, zemlje Evrope uz podršku SAD-a odlučile su nakon dugo vremena djelovati jedinstveno i nametnuti zajedničke sankcije ovim državama.

Kao što je poznato od ranije, sankcije Kini su uvedene zbog tzv. “ujgurskog pitanja”, odnosno problema s kojim se trenutno suočava milionska populacija Ujgura muslimana u regiji Xinjiang na zapadu Kine.

Iako su se ranije oglašavale samo pojedine države poput Kanade i Nizozemske, koje su otvoreno kineske akcije nad Ujgurima definirale kao genocid, prvi put je Evropska unija kao organizacija, uz potporu SAD-a, zauzela jedinstven stav prema ovom pitanju.

Međutim, iako su američko-evropske sankcije definitivno znak promjena, čini se kako su trenutni odnosi s Kinom znatno komplikovaniji nego što se to čini, a sankcije SAD-a i Evrope, iako prividno stvaraju osjećaj zajedništva i odlučnosti, u pozadini kriju dublje probleme.

Na koga se odnose sankcije?

Kako su prethodnih dana naveli evropski i američki zvaničnici, nove sankcije predstavljat će niz političko-ekonomskih mjera koje su usmjerene prije svega na pojedince iz političkog života Kine, kao i kompanije iz ove države.

Državni sekretar SAD-a Antony Blinken nekoliko puta je govorio o kineskim postupcima nad Ujgurima te je izjavio kako se u tom dijelu Kine dešava genocid. Vrlo brzo je Blinken s riječi prešao na djela te je okupio evropske saveznike, nakon čega je uslijedio odgovor u vidu novih sankcija.

Iako su sankcije zajedničke, stiče se dojam kako je Evropska unija u ovom trenutku poslužila SAD-u kao savršen paravan kojim će se pod plaštom zajedničkog djelovanja težište konfrontacija SAD-a i Kine rasporediti i na samu Evropsku uniju, što je ovu organizaciju dovelo u poprilično nezavidan položaj.
Blinken želi vezati Evropu za SAD (Foto: EPA-EFE)
Blinken želi vezati Evropu za SAD (Foto: EPA-EFE)

Da je Evropska unija kao organizacija, ali i njene članice pojedinačno, imala do sada znatno drugačiji stav prema Kini, govori i činjenica da su se do sada države EU rijetko oglašavale o temi Ujgura, a najkonkretnije poteze napravila je zapravo Nizozemska koja je u parlamentu jasno okarakterisala dešavanja nad Ujgurima kao genocid.

Također, dokaz jasne promjene percepcije vanjskopolitičkih odnosa iniciranih prije svega iz SAD-a jeste i podatak da su nametnute evropske sankcije zapravo i najveći set mjera koje je EU donijela nakon 1989. godine. i dešavanja na kineskom Tiananmenu.

Unija između Kine i SAD-a

Evropska unija kao cjelina do sada je imala znatno drugačiji odnos prema Kini, prije svega zato što država predstavlja važnog ekonomskog partnera za EU. Prema podacima Evropske unije, Kina je odmah iza SAD-a kada je riječ o trgovinskoj saradnji, dok je s druge strane Kini Evropska unija upravo najvažniji partner u trgovini.

Potvrda dobrih odnosa bio je i dogovor o veoma bitnom ekonomskog sporazumu koji su evropski zvaničnici načelno dogovorili s kineskim vlastima krajem 2020. godine. Predsjednik Francuske Emmanuel Macron i Angela Merkel još su ranije govorili kako EU mora imati nezavisnu strategiju djelovanja prema Kini, što je bio jasan pokazatelj kako EU, ili bar neke njene članice, žele saradnju s istočnim divom.

Međutim, dolazak nove američke administracije donio je i novo zaoštravanje odnosa na relaciji Washington – Peking, a u sve to, u svrhu obnavljanja savezništva, umiješana je i Evropska unija koja je nametanjem novih sankcija Kini u potpunosti ugrozila važan ekonomski sporazum.

Naravno, nije se dugo trebao očekivati ni odgovor Kine na sankcije, a kineske vlasti odlučile su se na znatno rigorozniji odgovor te su sankcije nametnule i Evropskom parlamentu, zvaničnicima, diplomatama i drugim sektorima unije i poslale jasnu poruku kako KIna nije slabija od SAD-a.

“Kineska strana poziva EU da razmisli o sankcijama, suoči se s greškama i ispravi ih. Moramo prestati predavati drugima o ljudskim pravima i miješati se u unutrašnje stvari. Moramo prekinuti licemjernu praksu dvostrukih standarda. U suprotnom, Kina će odlučno reagovati na daljnje sankcije”, naveli su u izjavi kineski zvaničnici.

Dok je EU na klackalici, Rusija koristi šansu

Pored trenutno aktuelnih odnosa Brisela i Washingtona s jedne, te Pekinga s druge strane, treba uzeti u obzir i činjenicu da Evropska unija trenutno muku muči i s najvećim susjedom – Rusijom. Već ranije je Evropska unija u saradnji sa SAD-om donijela odluku o uvođenju novih sankcija Rusiji zbog slučaja “Aleksej Navalni”.

Blinken je i ovaj potez protumačio kao demonstraciju transatlantskog jedinstva. Ipak, unutar same Evropske unije jasno je da ni po ovom pitanju ne vlada jedinstvo.

Države istočne Evrope sve su nezadovoljnije ponašanjem EU u toku pandemije te otvoreno zagovaraju kupovinu ruskih vakcina, mnoge izražavaju kritiku i prema SAD-u smatrajući kako ne dozvoljavaju veću distribuciju vakcina prema uniji.

Njemačka također, uprkos kritikama SAD-a, ne odustaje od rusko-njemačkog projekta Sjeverni tok 2, koji bi trebao povezati ove dvije države.

Dok s jedne strane Brisel slijedi Washington, s druge strane države pojedinačno imaju znatno otvoreniji stav prema saradnji s Rusijom, što ponovo stavlja EU u nezgodan položaj, dok Rusija koristi svaku šansu za ulazak na tržište EU.

Kina i Rusija sve bliže

Niz sankcija koje su uvele Sjedinjene Američke Države i Evropska unija doveo je i do jačanja odnosa Kine i Rusije. Vrlo brzo nakon uvođenja novih sankcija uslijedila je posjeta Sergeja Lavrova Kini, gdje je najviše razgovarano o unapređenju odnosa i jačanju ekonomske saradnje.

Interesantno, Rusija se za razliku od Zapada znatno manje oglašavala kada je riječ o Ujgurima, što jasno pokazuje kako je “ujgursko pitanje” i realan problem genocida nad ovom zajednicom žrtvovan zbog održavanja političkog balansa.

I dok je Biden svojim dolaskom ozvaničio povratak SAD-a na vanjskopolitičku pozornicu, u međuvremenu je nova američka administracija naišla na znatno izmijenjenu uniju u odnosu na raniji period, a čije članice i nisu izričito protiv saradnje s Kinom i Rusijom.
Rusija i Kina pod pritiskom sankcija Zapada (Foto: EPA-EFE)
Rusija i Kina pod pritiskom sankcija Zapada (Foto: EPA-EFE)

Američka politika koja je čvrsto vezala za sebe stare i provjerene saveznike, sada je, na nekada poznatom terenu, naišla na nove aktere koji ekonomskim i drugim putevima nastoje ostvariti utjecaj na tlu EU, što je jasan znak da SAD u narednom periodu mora uložiti znatno više energije od pukog pozivanja na jedinstvo ukoliko želi Evropsku uniju udaljiti od Kine i Rusije.

U vremenu novog “ekonomskog hladnog rata” SAD-a, Kine i Rusije čini se kako Evropska unija još uvijek pokušava održavati balans koji će kad-tad morati prevagnuti na jednu stranu.