Kako je BiH postala mali dio u slagalici velikog britanskog povratka na diplomatsku scenu

Narušena politička i sigurnosna situacija u BiH posljednjih nekoliko mjeseci izazvala je reakcije brojnih svjetskih i evropskih zvaničnika, ali i medija koji su posljednji put fokus na BiH stavljali sredinom devedesetih godina. U proteklom periodu, o Bosni i Hercegovini se govorilo na brojnim sastancima zvaničnika najvažnijih zemalja svijeta. Između ostalog, o aktuelnoj situaciji razgovaralo se u Evropskom parlamentu, sjednicama Evropskog vijeća te na sastancima ministara vanjskih poslova zemalja članica NATO saveza.

Iako su nakon sjednica navedenih institucija poslane jasne poruke o tome da će secesionističke aktivnosti vlasti u RS-u naići na oštar odgovor zemalja, “tromi” birokratski aparat Evropske unije predstavlja okolnost koja često ne ide na ruku kada je riječ o uvođenju sankcija ili nekih drugih mjera.

Međutim, država u kojoj se u posljednjem periodu bilježe brojne aktivnosti kojima se nastoji utjecati na stanje u BiH jeste Velika Britanija.

Rasprave u Britanskom parlamentu

U posljednjih nekoliko mjeseci, unutar Velike Britanije održan je niz aktivnosti na najvišem nivou u čijem je fokusu upravo bilo stanje u BiH.

Britanski parlamentarci predvođeni zastupnicom Aliciom Kearns, ujedno i članicom Komiteta za vanjske poslove Velike Britanije, održali su dvije rasprave o BiH unutar Donjeg doma Parlamenta Velike Britanije, te jednu raspravu unutar Doma lordova (Gornjeg doma Parlamenta).

Za razliku od sjednica na kojima često dominiraju floskule, isprazne riječi i sada već dosadne fraze o “podržavanju integriteta, suvereniteta i pozivanja na dijalog”, britanski parlamentarci tokom novembra i decembra poslali su jasne, precizne i konkretne poruke.

“Moramo prepoznati zlo. Sada je vrijeme da djelujemo, a ne da čekamo. Ako budemo čekali, opet ćemo gledati smrt u našem dvorištu”, rekao je početkom novembra zastupnik Anthony Mangnall.

Slični stavovi ponovljeni su i na sjednici održanoj početkom decembra koja je održana na inicijativu Alicie Kearns, a na kojoj je prisustvovao i visoki predstavnik u Bosni i Hercegovini Christian Schmidt.

“26 godina smo slušali nacionalizam koji je doveo do krvoprolića. Ubijeno je više od 8.000 ljudi, žene su silovane i poginulo je 57 britanskih vojnika. Pokušaj istrebljenja Bošnjaka se ne smije ponoviti. Izgubljeni životi se ne smiju zaboraviti. Diplomatija mora napraviti razliku. Velika Britanija i ovaj zakonodavni dom mogu spriječiti da se ponovi historija. Moramo se boriti za mir”, rekla je tada Kearns.

Konkretne poruke i proaktivan pristup

Pored nekoliko održanih sjednica Britanskog parlamenta na kojima je ukazano na stanje u Bosni i Hercegovini i na kojima su upućene poruke ministrici vanjskih poslova Velike Britanije Liz Truss da Velika Britanija pod hitno mora djelovati, diplomatsku ofanzivu Londona pratili su i brojni sastanci na najvišem nivou.

Time je Velika Britanija nastojala u praksi primijeniti ono o čemu su zastupnici govorili tokom sjednica – da Bosna i Hercegovina ima nekog ko će stati iza institucija u narušenoj političkoj i sigurnosnoj situaciji.

Nekoliko članova Britanskog parlamenta posjetilo je Bosnu i Hercegovinu na Dan oružanih snaga, a visoki predstavnik u BiH Christian Schmidt je tokom boravka u Londonu razgovarao s predstavnicima Parlamenta koji su mu pružili apsolutnu podršku u primjeni bonskih ovlasti.

Diplomatski napori “kulminirali” su sastankom ministrice vanjskih poslova Velike Britanije Liz Truss i ministrice vanjskih poslova BiH Bisere Turković, te odlukom Vlade Velike Britanije o imenovanju dugogodišnjeg vojnog zvaničnika Stuarta Peacha na poziciju specijalnog izaslanika Velike Britanije za Zapadni Balkan.

Iako je historija djelovanja Velike Britanije na Balkanu, a naročito u Bosni i Hercegovini velika te se može posmatrati i znatno duže od posljednjih 30 godina, odnosi Velike Britanije i Bosne i Hercegovine često su definirani dešavanjima tokom devedesetih godina.

Upravo je tokom rata u BiH, Velika Britanija bila jedna od zemalja koja se protivila akcijama kao što su ukidanje embarga na oružje u korist Vlade Republike Bosne i Hercegovine i zbog toga je na neki način ušla i u “sukob” sa Sjedinjenim Američkim Državama koje su se zalagale za ukidanje embarga.

Međutim, djelovanje Velike Britanije tokom devedesetih, znatno se oslanjalo i na samu situaciju u Evropi, postsovjetski period te preraspodjelu moći između najvećih evropskih zemalja koje su se nastojale nametnuti u počecima multipolarnog svijeta.

Britanski zaokret

Decenije nakon rata u Bosni i Hercegovini, britanska diplomatija, iako vezana i za djelovanje Sjedinjenih Američkih Država, bila je vezana i za evropski savez što se nemali broj puta ispostavilo kao pogrešan smjer. Britanska “evropska diplomatija” naročito je počela doživljavati pad nakon 2010. godine i izlaska Konzervativne partije iz Evropske narodne stranke (EPP), a za Veliku Britaniju su se sve češće vezali termini “neangažovanog partnera EU”.

Ipak, i u takvom odnosu snaga, unutar Evropske unije, britansko djelovanje u BiH ostalo je zapamćeno i kroz rad nekadašnjeg visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini Britanca Paddyja Ashdowna za kojeg se često može čuti kako je predstavljao konkretnog i djelotvornog međunarodnog zvaničnika.

Vremenom, Velika Britanija se se više udaljavala od Evropske unije, a “brak” je konačno okončan izlaskom iz evropskog bloka 2020. godine. Od tada, zvanični London na čelu s Borisom Johnsonom, usmjerio je svoje djelovanje ka kreiranju nezavisnih politika koje bi trebale doprinijeti stvaranju jake i nezavisne Velike Britanije koja će ponovo postati relevantan faktor na geopolitičkoj sceni.

“Spremni smo za veliku, višedimenzionalnu partiju šaha u kojoj se upuštamo u više od jednih pregovora i razgibavamo se da koristimo živce, mišiće i instinkte koje ova zemlja nije morala koristiti pola stoljeća”, rekao je 2020. godine Boris Johnson. Njegov govor, predstavljao je zapravo najavu davno uspostavljenog, ali zanemarenog koncepta “Globalne Britanije” u kojem država nastoji samouvjereno izaći na svjetsko tržište.

Iako se koncept “Globalne Britanije” prije svega odnosi na britanske odnose sa svjetskim silama, britanski zastupnici često su tokom svojih govora na posljednjim sjednicama ovaj koncept zastupali i u kontekstu britanskog djelovanja u Bosni i Hercegovini.

Uprkos činjenici što je “Globalna Britanija” počela oživljavati kroz savezništva u Indo-Pacifiku, a koja se prije svega odnose na veze sa Sjedinjenim Američkim Državama i Australijom kroz program AUKUS, britanska diplomatija svoj put mora pronaći i na tlu Evrope što je jasno pojašnjeno i u planu koji je objavljen na stranici Britanske vlade pod naslovom “Global Britain in a Competitive Age”.

“Naš izlazak iz EU znači da imamo priliku da pratimo različite ekonomske i političke puteve gdje je to u našem interesu, te da označimo poseban pristup vanjskoj politici. Jednako tako, radit ćemo s EU tamo gdje se naši interesi poklapaju”, navodi se u dokumentu. h

Ukrajina u ovom trenutku svakako predstavlja “primarni evropski sigurnosni problem”. Međutim, situacija u Bosni i Hercegovini jedinstvena je prilika da Velika Britanija svoj “globalni koncept” predstavi i na drugom, politički i diplomatski jednako bitnom kraju Evrope gdje se jednako prepliću evropski, kineski, ruski i drugi utjecaji.

Iako se odnosi između Bosne i Hercegovine i Velike Britanije mogu ocijeniti kao prijateljski, što dokazuju i brojni projekti kroz koje Velika Britanija godinama djeluje u BiH, u međunarodnim odnosima saradnja zemalja često se više ogleda kroz mnogobrojne interese.

“Mi nemamo vječne saveznike i nemamo vječne neprijatelje. Naši su interesi vječni i naša je dužnost da slijedimo te interese”, rekao je lord Palmerston, premijer Velike Britanije iz sredine 19. stoljeća.

U ovim geopolitičkim trenucima, interesi Velike Britanije i Bosne i Hercegovine poklapaju se u brojnim segmentima. Takvi interesi se u ovom trenutku, bar prema porukama koje dolaze iz Washingtona i Berlina, poklapaju i sa interesima Sjedinjenih Američkih Država i nove njemačke vlade čiju diplomatiju predvode Zeleni.

Iako su se u prošlosti interesi velikih sila nad BiH često znali poklapati, čini se kako su danas geopolitička razmišljanja velikih sila oko nekih pitanja gotovo pa nikada bliža što svakako predstavlja i šansu koju Bosna i Hercegovina mora objeručke prihvatiti.