Danas su ‘zlata vrijedni’: Respiratori – tehnologija koja život znači

Inžinjeri nastoje što prije dizajnirali ‘open source’, ili besplatni respirator, na koji niko ne bi imao autorska prava.

Od izbijanja globalne pandemije korona virusa većina vijesti na (skoro) svim medijima širom planete obuhvata veliki broj stručnih medicinskih termina. I u zemljama Balkana gotovo neprestano se na malim (i nešto većim) ekranima smjenjuju ljekari i stručnjaci, koji vrlo često koriste termine respirator i ventilator. Šta su, zapravo, ovi uređaji, za kojima vlada globalna potražnja, pa su i njihove cene vrtoglavo porasle?

Njemački i Francuski zvaničnici su nedavno kritovali vlasti SAD-a zbog preusmjeravanja pošiljki medicinske opreme. Sada postoji i sve više izvještaja da kompanije iz Kine i Azije zaštitnu opremu i medicinske uređaje prodaju onome ko najviše plati, a taj “neko” su uglavnom kompanije iz SAD-a. Koliko je situacija ozbiljna svjedoči da je ministar zdravlja Barbadosa optužio SAD da je zaplijenio 22 respiratora koje je, kako se spekuliše, svojoj zemlji poklonila poznata pjevačica Rihanna.

Prošle nedjelje je ministar zdravlja grada Berlina Andreas Geisel direktno optužio Amerikance “da se služe metodama Divljeg zapada i otimaju opremu namjenjenu zdravstvu”. Razlog? Pa, SAD je preusmjerio pošiljku od nekoliko stotina hiljada maski kompanije 3M, namjenjenu policiji grada Berlina, iz Njemačke za SAD, i to dok je vršen pretovar iz aviona u avion na Tajlandu. Još je zanimljivije da je 3M, zapravo, američka kompanija, ali maske nabavlja i od proizvođača iz Azije, piše Al Jazeera Balkans.

Danas su ‘zlata vrijedni’

Američki ljekar John Emerson je tridesetih godina prošlog vijeka predstavio prvu verziju respiratora (engleski – ventilator) za upotrebu u bolnicama. Ipak, trebalo je da prođe dvadesetak godina da se ovi uređaji nađu na listi neophodne opreme svake bolnice, pa su tako pedesetih i početkom šezdesetih godina 20. vijeka ovi uređaji postali standard.

Prvi modeli respiratora su bili prilično primitivni – neki proizvedeni u Velikoj Britaniji su koristili modifikovanu pumpu za bicikle i motor za brisače automobila. Iako rudimentarni, oni su radili prilično dobro. Namjena svakog ovakvog uređaja je da pomogne pacijentu u funkcijama disanja, a koje je on djelimično ili potpuno izgubio. Početkom šezdesetih na tržište dolazi Manley Mark II, respirator koji je imao i elektronsku kontrolu i koristio komprimovani gas, odnosno mješavinu kiseonika.

Posle početka rata u Vijetnamu, pojavila se potreba za malim i prenosnim respiratorom, pa je u SAD-u razvijen Diamond AER, koji je bio prvi respirator bez pokretnih dijelova, što je omogućilo jeftinu proizvodnju i lako servisiranje, a sam uređaj je bio i male veličine, pogodan za upotrebu na bojnom polju.

Osamdesetih i devedesetih godina dolazi do razvoja respiratora sa računarskom kontrolom, preko ugrađenih mikro procesora, a prvi predstavnici su bili Puritan Benett 7200, Servo 300 i Hamilton Veolar. Ovakvi uređaji mogu da prate stanje pacijenta kao i rad samog uređaja i omogućavaju fino podešavanje parametara rada.

Doktorica Nataša Jordanov Mitić kaže da su respiratori “zlata vrijedni” u sadašnjoj situaciji.

Više aparata za manje novca

“Pacijenta pratimo i, u slučaju pogoršanja njegovog stanja, dodajemo mu kiseonik preko maske. Ako oksigenacija nije zadovoljavajuća, potrebno je korišćenje respiratora, o čemu odlučuje anesteziolog… Iskusan lekar je taj koji primeti da li je pacijent ugrožen, a jedino anesteziolog može da odluči u kom će momentu biti priključen na respirator. Većini pacijenata on nije potreban, ali kod manjeg procenta neinvanzivne metode ne pomažu, pa lekar mora brzo odlučiti i reagovati, jer bez respiratora pacijentu otkazuje rad pluća. Rad respiratora prati anesteziolog”, dodaje Nataša Jordanov Mitić.

Tehnološka zajednica, brojne kompanije, inžinjeri i IT stručnjaci uključili su se u trku razvoja što jednostavnijeg i jeftinijeg respiratora, kako bi se u kratkom vremenskom roku proizvelo što više njih. Američki gigant Dženeral elektrik i kompanija Ford su počeli masovnu proizvodnju respiratora po dizajnu kompanije Airon, koja je sama proizvodila samo nekoliko uređaja dnevno.

Nova “koalicija” kompanija planira proizvodnju barem 30.000, budući da je potražnja za njima u SAD-u ogromna; čak je guverner Endrju Kuomo upozorio da grad Njujork može da ostane bez respiratora za pet dana. I Dženeral motors je pokrenuo sličan projekat, nazvan Ventec Life. Inženjer i IT stručnjak Goran Nikolić kaže da je ovolika potražnja za respiratorima rezultat malog broja kompanija koje ih proizvode.

“U svetu tehnologije namenjene medicini ima svega dvadesetak ‘igrača’ globalno. Štaviše, skoro svi dizajni ovih uređaja su ‘proprietary’ (patentirani i specifični), često su i međusobno nekompatibilni, pa zdravstvene ustanove zavise od jednog dobavljača i servisera”, navodi Nikolić.

Niše ne može bez politike

“Svjetski stručnjaci i inženjeri sada rade besplatno da bi se što pre dizajnirao ‘open source’ respirator, a njegov dizajn bi bio besplatan za sve, preuzimao bi se sa interneta, da bi mogle da ih proizvode i male kompanije, čak i mali timovi sa potrebnim alatima. ‘Open source’ dizajn znači da niko na njega nema patent, da je proizvodnja jeftina, a često je ovakav dizajn i pojednostavljen, kako bi se aparati mogli lako i brzo servisirati”, dodaje Nikolić.

I u Evropskoj uniji, kao i na Balkanu, pitanje nabavke respiratora je gotovo odmah postalo i političko. Razni ministri, sekretari i opozicioni lideri širom Starog kontinenta su počeli sa licitacijom oko broja respiratora, da li ih ima dovoljno, ko ih je nabavio više, ko kupio od Kine, a ko od zemalja Evropske unije, ko je koliko donirao… Svojevrsni politički “rijaliti”, koji prati globalnu krizu, prijeti da se nastavi i poslije stavljanja pandemije pod kontrolu, jer kao što se u Američkoj politici često kaže: “Šteta je ne iskoristiti krizu za postizanje političkog cilja.”

I dok se političari prepucavaju, tehnološka zajednica i tehnologija spašavaju živote širom svijeta.